Recenzja książki: Podróż, która zmieniła świat. Darwin na pokładzie Beagle

Recenzuje: Karolina Mucha

Pewne nazwiska trzeba znać. Zresztą, zapisane wielkimi literami na kartach Historii, bywają tak często przywoływane, że trudno je przeoczyć. Tyle że kojarząc je z konkretnymi wydarzeniami, dziełami czy teoriami, rzadko pamiętamy o drodze (zbiegu okoliczności? przypadku?), która doprowadziła je na strony podręczników. A przecież droga ta jest na ogół przynajmniej równie ciekawa jak efekt końcowy! Zwłaszcza, że ukazuje to bardziej ludzkie oblicze spiżowych postaci…

Właśnie dlatego tak ciekawa wydaje się praca Alana Mooreheada, australijskiego pisarza i dziennikarza, który przybliża swym czytelnikom początki teorii ewolucji. Nie koncentruje się przy tym na samych założeniach koncepcji Karola Darwina ani na jej wpływie na rozwój nauki, ale na pięcioletnim rejsie, podczas którego w głowie młodego przyrodnika narodziły się przełomowe, a nawet wywrotowe (jak wówczas uważano) myśli.

Bazując przede wszystkim na autobiografii, pismach i listach samego Darwina oraz jego późniejszych biografiach, Moorehead opowiada historię wyprawy, na którą udało się „załapać” synowi wiejskiego lekarza (i w której mógł uczestniczyć dzięki finansowemu wsparciu tego ostatniego). Prawdopodobnie propozycję wyruszenia w rejs wraz z kapitanem Robertem Fitzroyem otrzymał dlatego, że żaden z bardziej doświadczonych, znamienitych badaczy na nią nie przystał. Dwudziestodwuletni wówczas Darwin nie mógł się jeszcze poszczycić żadnymi osiągnięciami, pozwalającymi choćby przeczuwać, jak wiele osiągnie w przyszłości. Zresztą, gdyby Fitzroy wiedział, jak różne od pierwotnych założeń będą wyniki badań jego przyrodnika, z pewnością nigdy nie zabrałby go na pokład Beagle’a. Bo przecież przede wszystkim zlecił mu potwierdzenie dosłowności Księgi Rodzaju…

Odkrywanie świata wraz z młodym Darwinem (na swoje nieszczęście wciąż nękanym przez chorobę morską) to doprawdy fascynująca przygoda. Wprawdzie przeważająca część podróży upłynęła mu na eksplorowaniu jednego tylko kontynentu, ale trudno choćby przez chwilę mówić o monotonii. Kolejne miesiące wypełniały zbieranie okazów każdego napotkanego gatunku zwierząt zarówno w lesie tropikalnym, jak i na argentyńskich pampasach czy w Andach, a także poznawanie zwyczajów mieszkańców Ziemi Ognistej oraz obserwowanie żółwi i ptaków na wyspach Galapagos. Choć w listach pisanych do sióstr Darwin nie ukrywał, że pewne obszary darzy większą sympatią niż inne (nie przypadły mu do gustu m.in. odwiedzane w drodze powrotnej Nowa Zelandia i Australia), to każde miejsce, do jakiego dotarł, przyczyniło się do wykrystalizowania jego późniejszych poglądów i ogłoszenia teorii, dzięki której wciąż o nim pamiętamy.

Choć zatem tytuł książki Mooreheada jest nieco przesadzony (podróż Beagle’a nie zmieniła przecież świata, ale raczej sposób jego postrzegania), trudno odmówić autorowi wyboru naprawdę interesującego tematu. Opowiedział o jednej z najbardziej owocnych podróży w dziejach zachodniego świata, o momencie jej zapisywania się na kartach Historii. A przy tym, nie tworząc klasycznej biografii, naszkicował precyzyjny portret Darwina, nie pomijając też jego późniejszych losów (szczęśliwego małżeństwa, trapiących go chorób i dobrowolnego zamknięcia w Dom Down). W połączeniu z przyjazną czytelnikom narracją oraz  setkami (!) ilustracji z epoki czyni to publikację ze wszech miar godną uwagi. Szkoda tylko, że w tak starannie wydanej książce nie udało się uniknąć przynajmniej kilku literówek oraz dość zabawnego błędu rzeczowego (niesieni międzyzwrotnikową falą na Pacyfiku gnali w tempie szesnaście kilometrów dziennie [!]).