Recenzja książki: Podłe ciała. Eksperymenty na ludziach w XVIII i XIX wieku
Recenzuje: Magdalena Galiczek-Krempa
Sekcje zwłok pozwalają ustalić nieznaną przyczynę śmierci bądź też uzyskać informacje o urazach lub chorobach, mogących pośrednio albo bezpośrednio spowodować zgon. Autopsja przeprowadzana jest w szpitalach bądź placówkach naukowych przez patomorfologa lub lekarza medycyny sądowej. W przypadku podejrzenia przestępstwa podczas sekcji zwłok musi być obecny także prokurator. Autopsja, chociaż u przeciętnego, obdarzonego dużą wrażliwością człowieka może wzbudzać negatywne odczucia czy wydawać się makabrą, jest procesem, bez którego przyczyna śmierci wielu osób pozostałaby niewyjaśniona, a nierzadko odpowiedzialni za nią przestępcy pozostaliby na wolności.
Jednak nie od zawsze sekcja zwłok była działaniem powszechnie akceptowanym, głównym dowodem w sprawach kryminalnych czy sposobem poznania ludzkiego ciała. Źródła podają, że pierwszą sekcję zwłok przeprowadził w XIII wieku Mundino de Lucci. Jednak pęd do wiedzy, pragnienie poznania tajemnic ludzkiego organizmu pchały kolejnych znachorów, lekarzy czy naukowców w kierunku… martwych ludzkich ciał.
Podłe ciała. Eksperymenty na ludziach w XVIII i XIX wieku Gregoire’a Chamayou to znakomite kompendium wiedzy o dojrzewaniu i przemianach światopoglądu oraz podejściu społeczeństw, jakie następowały w świadomości ludzi XVIII i XIX wobec sekcji zwłok. Aby móc analizować i poddawać eksperymentom post mortem ludzkie ciała, badacze potrzebowali… ludzkich ciał. Były to zatem ciała skazańców, wieszanych czy ścinanych za rozmaite przestępstwa. Takie powiązanie działań: badanie zwłok osób skazanych na śmierć od początku niosło z sobą złe skojarzenia. Żaden dobrze urodzony człowiek, uważający się za prawego i sprawiedliwego, nie zgadzał się na udostępnienie swojego ciała po śmierci badaniom patomorfologicznym.
Ciekawostek związanych z przemianami, jakie dokonywały się wobec sekcji zwłok, jest w Podłych ciałach... bardzo wiele. Autor przytacza przykłady eksperymentów wykonywanych na ludziach skazanych na śmierć, galernikach czy osobach chorujących na nieuleczalne wówczas choroby. W świadomości ludzkiej ludzie ci i tak byli już "martwi za życia", stąd skutki uboczne eksperymentów były marginalizowane. Eksperyment medyczny mógł w przypadku powodzenia przyczynić się jedynie do wyleczenia chorego bądź - jeśli nie doszło do śmierci badanego – uniewinnić skazańca. Martwych ciał XVIII-sto- i XIX-stowieczni lekarze i badacze potrzebowali nie tylko jako materiału do przeprowadzania eksperymentów. Ciała służyły także jako materiał poznawczy, podmiot służący zgłębianiu wiedzy o budowie i funkcjonowaniu ludzkiego organizmu.
Podłe ciała... to jednak nie książka o rozwoju medycyny w XVIII i XIX wieku. To przewodnik po najniższych warstwach społecznych, osobach – „podłych ciałach”, ciałach bez najmniejszej wartości, które pewnego dnia mogły stać się materiałem badawczym tylko dlatego, że status czy majętność nie chroniły ich przed literą prawa. Czytelnik pozna losy skazańców, więźniów, galerników, sierot, prostytutek, bezdomnych, kalek, nieuleczalnie chorych czy niewolników, którzy w imię nauki bez możliwości wyrażenia sprzeciwu stawali się szczurami doświadczalnymi.
Wnioski i wiedza, jaką ówcześni badacze zaczerpnęli z przeprowadzonych na „podłych ciałach” eksperymentów, z pewnością przyczyniła się do rozwoju medycyny i uzyskania rewolucyjnych wyników oraz rezultatów. Jednak sposób zdobycia wiedzy i poświęcenie istnień ludzkich (w świadomości ówczesnych lekarzy formalnie nie byli to ludzie, a podmioty upodlone) wydają się z obecnej perspektywy niewyobrażalnie makabryczne.
Gregoire Chamayou w Podłych ciałach... stworzył wnikliwą analizę przemian, ukazał poglądy ówczesnych ludzi i badaczy na problem eksperymentów i sekcji zwłok oraz podał argumenty, jakimi uzasadniali swoje działania dawni lekarze. Podłe ciała... to doskonały wywód i dyskurs filozoficzny oraz analiza etyki, jaką uznawali i jaką kierowali się ówcześni badacze. Książka napisana jest trudnym, obfitującym w naukową terminologię językiem i stylem, w którym odbijają się echa pasji znakomitego badacza i filozofa – Gregoire’a Chamayou.
Podłe ciała... to książka niełatwa, podejmująca niezwykle trudną i kontrowersyjną tematykę. Publikacja Gregoire’a Chamayou to doskonały punkt wyjścia do dyskusji nie tylko o przemianach, jakie zaszły w medycynie XVIII i XIX wieku, ale przede wszystkim o równości ludzi wobec prawa, niezależnie od wykonywanego zawodu, zarobków, zasług czy win. To znakomita, dająca do myślenia, wzbogacająca i rozszerzająca światopogląd książka o tym, że w imię nauki człowiek gotowy jest niemal na wszystko.
