Recenzja książki: Oświecenie żydowskie w Królestwie Polskim wobec chasydyzmu

Recenzuje: szczepanik

„Oświecenie żydowskie w Królestwie Polskim wobec chasydyzmu. Dzieje pewnej idei” – już sam tytuł publikacji Marcina Wodzińskiego konkretnie wskazuje na to, czego dotyczy jej treść. Autor, podpierając się dokumentami i tekstami źródłowymi, przekazuje czytelnikowi wiedzę na temat stosunków panujących w XIX wieku pomiędzy dwoma najważniejszymi wtedy ruchami żydowskimi: haskalą (oświeceniem) i chasydyzmem. Ze względu na opozycyjnie ideologie przedstawicieli jednego i drugiego ruchu, wywiązał się pomiędzy nimi spór. Przebiegał on na kilku różnych płaszczyznach i wyrażał się on między innymi poprzez walkę o władzę w gminach żydowskich czy też przez potyczki słowne (w formie publicznych debat), publikowane na łamach gazet. Wodziński opisuje podjęte przez niego zagadnienie, starając się spojrzeć na nie ze wszystkich możliwych stron. Ogranicza przy tym jednak dość mocno terytorium prowadzonych badań – do obszaru centralnej Polski („politycznie odpowiadających Księstwu Warszawskiemu i jego sukcesorowi – Królestwu Polskiemu”), twierdząc przy tym, że nigdzie indziej spór chasydzko-„oświeceniowy” nie przebiegał w podobny sposób.

Książka została napisania w sposób przystępny nie tylko dla tych, którzy interesują się poruszanym zagadnieniem i orientują w różnicach pomiędzy chasydyzmem a haskalą. To dokument przeznaczony dla każdego, kto chciałby wdrożyć się w tematykę żydowską. Wodziński przytacza bowiem nie tylko słowa odpowiadające za wybuch sporu i za jego rozwój, ale przede wszystkim nakreśla na wstępie cechy charakterystyczne dla obu ruchów tak, by odbiorca dokładnie wiedział, z czym ma do czynienia (i o czym zaraz szerzej przeczyta). Do tego dochodzi przystępny język, tak istotny w publikacjach o charakterze naukowym.

Bardzo ważne było dla autora „Oświecenia żydowskiego…” także i to, aby nie tylko informowało ono o określonym problemie i opisywało go z różnych stron, ale także żeby interpretowało fakty. Za tym idzie próba wytłumaczenia czytelnikowi, dlaczego spór wyglądał tak, a nie inaczej i jakie skutki powodował nie tylko wśród ludności żydowskiej, ale i polskiej. Duży nacisk kładzie Wodziński na ukazanie relacji społecznych i wzajemnej niechęci, jaką darzyli się przedstawiciele obu ruchów. Nie tylko ich przywódcy, ale przede wszystkim zwykli obywatele mający światopogląd sprzyjający bardziej albo haskali, albo chasydyzmowi.

Autor nie traktuje opisywanego przezeń problemu powierzchownie. Wyraźnie zależy mu na podzieleniu się jak największą ilością wiedzy z czytelnikami. Tak szerokie ujęcie tematu czyni książkę tę jedyną w swoim rodzaju na polskim rynku wydawniczym poświęconym tematyce żydowskiej. Anna Szczepanek