Recenzja książki: Odrodził się koszmar rosyjskiej historii
Recenzuje: Damian Kopeć
Krótka krytyczna historia Rosji
Historia danego kraju może być fascynująca. Praktycznie historia każdego kraju. Szczególnie - historia dużego państwa, które odgrywało, odgrywa i prawdopodobnie będzie odgrywać ważną rolę w dziejach świata. Takim krajem jest z pewnością Rosja. Napisano o niej wiele poważnych prac. Wyrażano wiele opinii, zestawiano fakty, zapełniano setki stron. Problem z tym, że suche zestawienie faktów nie jest lekturą atrakcyjną dla przeciętnego człowieka. Z kolei pisanie swobodne, bez reżimu pracy naukowej niesie ze sobą ryzyko zbytniego popuszczania wodzy fantazji, narzucania interpretacji faktów, wyciągania z nich o wiele więcej niż naprawdę znaczą. Mieszania hipotez z faktami. Samo w sobie nie jest to problemem, o ile czytelnik jest tego świadomy.
Książka Odrodził się koszmar rosyjskiej historii Andrieja Burowskiego nie jest pracą naukową. Jest próbą przyjrzenia się historii państwowości naszego sąsiada na przestrzeni dziejów w sposób mniej formalny, bardziej emocjonalny. Nie tyle za pomocą suchego zestawienia faktów, co przy pomocy niemal publicystycznych, eseistycznych tekstów. Nie znaczy to wcale, że lektura książki Burowskiego jest przez to łatwiejsza. Co to, to nie. Czytelnik nie znający dobrze historii Rosji prawdopodobnie polegnie podczas zagłębiania się w kolejne strony. Bardzo dużo tu imion, nazwisk, dat, faktów, które trudno ocenić, o ile nie jest się znawcą materii. Autor nie tłumaczy bowiem wszystkiego po kolei, bardziej interesuje się zjawiskami, problemami, poszukiwaniem przyczyn, spojrzeniem całościowym nie - szczegółowym. Bardziej interesuje go ujęcie syntetyczne niż analizy kolejnych wydarzeń. Zachowuje chronologię, ale często pozwala sobie na skoki w czasie. Szuka bowiem przede wszystkim logiki sprawiającej, że losy Rosji potoczyły się - i toczą - w taki, a nie inny sposób. Szuka źródeł cech charakterystycznych mieszkańców tej ziemi, wad narodowych, czynników wpływających na wybór drogi rozwoju społecznego, politycznego, gospodarczego, kulturalnego. Przyczyn fatum, które jego zdaniem towarzyszy mieszkańcom tych ziem. Analizuje stosunki wewnątrz państwa na przestrzeni dziejów, kontakty z innymi państwami, wpływy kulturowe i społeczne, które ukształtowały współczesne państwo rosyjskie. Omawia stosunek do Zachodu, do państw takich jak Polska, Białoruś i inne kraje sąsiedzkie, zwłaszcza te graniczące z Rosją od zachodu.
Odrodził się koszmar rosyjskiej historii jest wypełniony nie tylko postaciami i wydarzeniami z przeszłości, ale też silnymi emocjami. Nasycony jest krytycyzmem i gorzką ironią. Chwilami, gdyby nie pochodzenie jej autora, można byłoby nawet książkę uznać za rusofobiczną. Jest to historia wielowątkowa, pełna dygresji i swobodnego płynięcia na wzburzonych falach minionych wydarzeń. Uderza w mity narodowe, nie tylko zresztą rosyjskie. Ocena tego, co w niej powiedziano, zintepretowano, wymaga jednak bardzo dobrej, solidnej wiedzy, znajmości historii nie tylko jednego państwa ale najlepiej całego regionu. Nie będziemy bowiem w stanie odróżnić faktów od interpretacji Burowskiego. Dla przeciętnego czytelnika, nie będącego Rosjaninem, może to być bardzo trudne.
Urodzony w 1955 roku Andriej Burowski jest pisarzem, archeologiem, historykiem i filozofem. Człowiekiem niezwykle twórczym i bardzo aktywnym. Rozległa wiedza i szerokie zainteresowania są odzwierciedlone w tej książce, ale nie zawsze ułatwiają jej lekturę. Będzie ona interesująca dla badaczy historii wschodniego sąsiada, dla wszystkich zainteresowanych tym, jak sami Rosjanie mogą oceniać dzieje swojego państwa. Nie jest to oficjalnie obowiązująca wersja historii, na pewno zaś jest to ujęcie kontrowersyjne i mogące wywoływać sprzeciw wobec wielu stawianych tu tez. Można to odbierać zarówno jako zaletę, jak i wadę książki. Na pewno jednak nie jest to lektura nudna.
