Recenzja książki: Obwód Przeworsk SZP-ZWZ-AK w latach 1939-1944/45
Recenzuje: milwaukee meg
Losy Polaków pod niemiecką i sowiecką okupacją w czasie drugiej wojny światowej to temat równie intrygujący, jak i trudny do rzeczowego opisania. Źródeł jest mało a większość tych, które można znaleźć, trudno nazwać obiektywnymi czy nawet wiarygodnymi. To przeszkadza w przeprowadzeniu naukowej pracy badawczej. Problem ten potęguje się w przypadku prób opisania działań partyzanckich i konspiracji, które już z samego założenia dokumentacji prowadzić nie chciały. Na szczęście historykom udaje się jakoś omijać te pola niewiedzy i odnajdywać opracowania dokładne oraz wyczerpujące. Do tej kategorii należy na pewno „Obwód Przeworsk SZP – ZWZ – AK w latach 1944/45” IPN-owskiego historyka Teodora Gąsiorowskiego.
Książka jest pracą doktorską, nie należy się więc spodziewać niczego innego niż czysto naukowego wywodu, pełnego faktów, materiałów źródłowych i mało sensacyjnych, ale za to dobrze udokumentowanych wydarzeń. Jak też na dzieło tak poważne przystało, tytuł dokładnie odzwierciedla zawartość – poza Obwód Przeworsk żaden właściwie akapit nie wychodzi, spokojnie zadowalając się opisywaniem tego dość małego regionu na Podkarpaciu. Jest to o tyle dobre, że zamiast pisać o wszystkim (czyli o niczym), Gąsiorowski skupia się na dość małym skrawku ogólnej historii. Dzięki temu może zbadać i przedstawić wszystko naprawdę dokładnie. Poza tym oprócz samego opisu wydarzeń, autor pokusił się o dodanie kilku aneksów, będącym nieocenionym źródłem bardzo szczegółowych informacji na temat Obwodu Przeworsk, takich jak chociażby spis (wraz z krótkimi notkami biograficznymi) ludzi związanych z konspiracją AK na tych terenach.
Książka cieszy oko głównie właśnie naukowym stylem i dokładnością. Chociaż niestety autor nie korzysta ze źródeł niemieckich i posiłkuje się jedynie polskimi, to i tak ilość znalezionych i przeanalizowanych informacji jest ogromna. Na podziw zasługują zwłaszcza rozległe informacje o członkach konspiracji; Gąsiorowski pozbierał w całość strzępki pamiętników, wspomnień, opowieści, raportów, dokumentów czy aktówek i dzięki temu tytanicznemu wysiłkowi zdołał wyprowadzić na światło dzienne do bólu dokładny spis wszystkich powiązanych z AK mieszkańców Przeworska i okolic. Będzie to zapewne nieocenione źródło informacji dla wszystkich, którzy historią tego regionu zająć się zamierzają, czy to amatorsko, czy też może zawodowo.
Jak to w pracach naukowych bywa, tak i tutaj autor jest nad wyraz powściągliwy w ocenach i woli raczej podawać fakty, niż na ich podstawie budować karkołomne teorie. Dlatego też mimo że miłośnicy sensacji i historii rodem ze „Stawki większej niż życie” raczej nie będą mieli nowego materiału do karmienia wyobraźni, bardziej poważnie do tematu nastawieni czytelnicy zdecydowanie powinni być zadowoleni.
Ale jak też na dzieło naukowe przystało, książka jest raczej nieodpowiednia dla przeciętnego czytelnika. Nawet i nieprzeciętny może mieć problem z przebrnięciem „Obwodu”. Akademicki, sztywny język, bardzo mały zakres tematyczny (Przeworsk nie jest nadmiernie popularną miejscowością) i bardzo niekorzystny stosunek objętości tekstu właściwego do aneksów sprawia, że nie jest to lektura do poduszki.
Nie przesłania to jednak zalet „Obwodu Przeworsk”, który na pewno będzie doskonałym źródłem bardzo dokładnych informacji o tamtych okolicach. To praca rzetelna, poważna i kompetentna.
