Recenzja książki: O czasie. Źródła myśli filozoficznej

Recenzuje: Marta Baron

Zacznijmy od banalnego chwytu retoryki najbardziej komercyjnej z możliwych. Czy wydawało ci się kiedyś, że chwila jest krótka jak mgnienie? Że chwili nie można usidlić? Za żadne pieniądze nie można wejść w jej posiadanie? Koniec chwili zawsze minimalnie spóźnia się na początek? Chwile napędzają się wzajemnie jak przewracane domino wprowadzając w ruch rzeczy, wyżynając zmarszczki, rzucając blady blask na włosy? Czy wraz z takimi myślami zdarzyło ci się również odnotować natrętny pobyt nostalgii? Irytacji? Smutku? Rozpaczy? Ockham jest więc filozofem dla ciebie- a przynajmniej pozornie.

„Rzecz oznaczana nazwą ‘chwila’ jest zawsze ta sama i niezmienna co do swej substancji” – oto i odpowiedź filozofa. ‘Teraz’ nie ginie, ‘Chwila’ nie ginie. ‘Teraz’ nie jest żadną natychmiast przemijającą rzeczą, a chwila wcale nie jest rzeczą odrębną od rzeczy trwających. „Zatem nazwa chwila stwierdza tylko, że pierwsze poruszające się ciało znajduje się w miejscu, w którym nie znajdowało się bezpośrednio wcześniej, ani nie będzie znajdować się bezpośrednio później”. Można powiedzieć, że Ockham aplikuje znieczulenie miejscowe, bo słowa „chwilowe” już się użyć nie odważę. Niestety- jak się okazuje - wcale nie o znieczulenie bólu przemijania tutaj chodzi. Traktat "O czasie" Williama Ockhama ukazał się w serii Źródła myśli filozoficznej wydawnictwa WAM.

Jak wszystkie pozycje Translatorium tekstów filozoficznych zawiera tekst oryginału (łaciński) oraz polski tekst przekładu. Ten głos Ockhama w sprawie czasu stanowi fragment jego "Krótkiej sumy filozofii przyrody". Filozof przede wszystkim komentuje poglądy Arystotelesa zawarte w "Fizyce", ustosunkowuje się do nich, krytykuje lub broni i odpiera zarzuty przeciwników, wchodzi w dialog z wielkim Stagirytą prezentując własną - choć pokrewną myśl filozoficzną. Żyjący na przełomie XIII i XIV wieku William Ockham był franciszkańskim filozofem i teologiem, który znany jest przede wszystkim ze swojej „brzytwy” oraz z nominalistycznych poglądów, jakie prezentował w czasie trwania sporu o uniwersalia. Marcin Karas we wprowadzeniu do traktatu "O czasie" zwraca uwagę na ścisłe związki koncepcji Williama Ockhama ze współczesnymi ujęciami problemu chronosu. Uznawany za nominalistę średniowieczny filozof w traktacie "O czasie" wcale jednak się takim nie jawi. Zgodnie z terminem Karasa wypadałoby określić koncepcję czternastowiecznego twórcy scholastyki mianem „realistycznego konceptualizmu”.

Traktat "O czasie" stanowi odpowiedź na różnego rodzaju pytania o naturę czasu: czym nie jest chwila, czym nie jest czas, czym jest czas, czym jest chwila, w jaki sposób czas istnieje, a w jaki nie istnieje, jaki czas jest ruchem, czego miarą jest czas, czy rzeczy wieczne są mierzone za pomocą jakiejś miary, jak ma się czas do umysłu i w jaki sposób czas jest przyczyną ginięcia rzeczy doczesnych. Podążając w ślad za Arystotelesem, Ockham nierozerwalnie wiąże czas z ruchem i z tej perspektywy dokonuje analizy wszystkich wymienionych zagadnień. Czas jest według filozofia miarą obiektywną, istnieje niezależnie, poza duszą i poza umysłem poznającym. „Wynika stąd także, że czas nie jest rzeczą, której nie znamy i której nie możemy poznać jak powiadają niektórzy. Czas jest przez nas znany, a jest znany nie tylko przez mądrych, ale także przez wszystkich, którzy korzystają z rozumu. Nikt nie jest bowiem aż tak głupi, aby za pomocą czasu nie mógł poznać czy coś spoczywa lub porusza się dłużej niż inne albo tak samo długo. (…) Jest więc konieczne, aby czas był czymś szczególnie znanym, aby dla wszystkich, mądrych i nieuczonych, był zawsze przyczyną i sposobnością tylorakiego poznania, jak to każdy u siebie doświadcza.” – pisze William Ockham czyniąc refleksję otwartą dla każdego, kogo czas absolutny dotyczy.