Recenzja książki: Mozaika kultur

Recenzuje: mrowka

Marian Kisiel i Paweł Majerski, organizując IV Sesję Zagłębiowską, zadali pytanie o mentalną mozaikowość mieszkańców tego regionu. Z referatów przedstawionych w grudniu 2005 roku powstał czwarty już pokonferencyjny tom, gromadzący różne spojrzenia na Zagłębie. „Mozaika kultur” to zbiór dziesięciu artykułów przedstawiających ewolucję poczucia tożsamości regionalnej i prezentujących wielokulturowość Sosnowca czy Będzina.

Pokonferencyjna publikacja jest próbą odnalezienia przyczyn mozaikowości kulturowej, tworzy także wielospojrzeniową panoramę Zagłębia. Różnorodność tematyczna wyklucza nudę. Książka „Mozaika kultur” dostarcza mnóstwa ciekawych informacji o regionie zagłębiowskim. Zamieszczone w tomie fotografie ukazują nekropolie i obiekty sakralne różnych wyznań – zarówno te istniejące do dziś, jak i zniszczone przed wojną. Zdjęcia, podobnie zresztą jak artykuły, pomagają odkryć pełne uroku miejsca Zagłębia, łączą też w niebanalny sposób przeszłość z teraźniejszością, pokazują, jak historia może wpływać na współczesność.

W mozaikowej układance aż cztery referaty dotyczą różnych wyznań i religii mieszkańców Zagłębia. O społecznościach religijnych, wpływających na rozwój zagłębiowskiej kultury, pisze między innymi Grażyma Barbara Szewczyk: jej esej dotyczy ewangelików w Sosnowcu). Dzieje sosnowieckiej parafii prawosławnej przedstawia ksiądz Sergiusz Dziewiatowski. Dwa kolejne teksty odnoszą się do przedstawicieli kultury judaistycznej. Wojciech Jaworski zajął się historią Żydów w Zagłębiu Dąbrowskim – badania swe zakończył na roku 1968. Wszystkie te eseje cechuje dokładność, analizy faktograficzne, skrupulatność w podawaniu dat i historycznych szczegółów. Na tym tle wyróżnia się znakomita opowieść Włodzimierza Wójcika. Autor stworzył szkic wspomnieniowo-sentymentalny. Prezentuje nam społeczność żydowską (Łagisza, Będzin) widzianą oczami dziecka i odnawianą po latach. We wspomnieniach Wójcika odżywają postacie charakterystyczne dla przestrzeni miejskiej lat przedwojennych – handlarze, lodziarze czy krawcy. W tekście powracają także przerażające obrazy czasów wojny. Wszystko opowiedziane zostało w gawędziarskim, urokliwym stylu.

O kruchości ludzkiego życia, o refleksjach wanitatywnych i o szeroko rozumianych motywach funeralnych pisze Ewa Toczkowska, zajmująca się cmentarzem sosnowieckim. Autorka odczytuje historię miasta i jego mieszkańców, tłumacząc między innymi napisy i symbole umieszczane na nagrobkach.

Paweł Majerski sięgnął po fragmenty twórczości urodzonego w Będzinie literata, Stanisława Wygodzkiego. Prezentuje wpływ życia artysty na jego poezję. To opowieść o bólu, dramacie egzystencji i o ludzkiej tragedii. Majerski przypomina o wybitnym Zagłębiaku, unieśmiertelnia go w swoim eseju i zwraca uwagę na zapomnianych, rodzimych artystów.

Podczas rozważań o tożsamości regionalnej nie sposób pominąć zagadnień odrębnego języka. Problemem „gwary zagłębiowskiej”, dialektu mieszkańców tego regionu, zajmuje się Magdalena Pastuch. Próbuje ona wyłuskać i przedstawić w możliwie prosty sposób cechy językowe Zagłębiaków.

Dorota Fox interesuje się rolą teatru w procesie kształtowania się tożsamości kulturowej – przedstawia więc historię teatru w Zagłębiu, zajmuje się również zagadnieniem odbiorcy i dostosowanego do wymagań tego odbiorcy programu teatrów.

Charakterystyki mieszkańców Zagłębia, opartej na wynikach ankiet i wywiadów grupowych podjęła się Bogumiła Barańska. Ona także sprawdziła, jak wiedza i edukacja przyczyniają się do rozwoju świadomości kulturowej i tożsamości regionalnej. Rozgraniczeniem między tożsamością kulturową a regionalną i definiowaniem pojęć będących tematem przewodnim konferencji zajęła się Ewa Kosowska.

„Mozaika kultur” z pewnością przyczyni się do zwiększenia świadomości regionalnej, przyniesie też ważne dla mieszkańców regionu informacje. Wyjaśni i ukaże niejednorodność śląskiej społeczności. Co ważne – książka zaznacza odrębność kulturową Zagłębiaków i prezentuje genezę tej odrębności. Istotna pozycja dla badaczy kultury, mieszkańców Śląska i dla tych, którym kwestie tożsamości regionalnej nie są obojętne.