Recenzja książki: Lektor

Recenzuje: ankhxxl

Z „Lektorem” w wersji filmowej spotkałam się niespełna rok temu. Pamiętam, że dzieło to zrobiło na mnie piorunujące wrażenie nie tylko w sferze estetycznej, ale i czysto emocjonalnej. Tak dzieje się chyba w przypadku każdego utworu, który porusza i penetruje meandry ludzkiej moralności, niejednoznaczności w nią wpisanej, a także zawiłości związane z kontrowersyjnym postępowaniem człowieka w ogóle.

Książka Bernharda Schlinka, na podstawie której powstał scenariusz znakomitego filmu, porusza nieco inne elementy wrażliwości odbiorcy. Podczas, gdy reżyser Stephen Daldry koncentruje się na samej historii głównych bohaterów, w mniejszym stopniu eksplorując ich psychikę, pisarz rozkłada ja na czynniki pierwsze, każąc czytelnikowi rozważać spory nie do rozstrzygnięcia, wybierać tam, gdzie wybór wydaje się niemożliwy. Sama perspektywa, jaką proponuje w swojej historii autor „Końca tygodnia”, stanowi tu doskonały punkt odniesienia do osobowości głównego bohatera. Michael w wieku piętnastu lat poznaje zupełnie przypadkowo Hannę, starszą od niego kobietę, z którą nawiązuje kilkutygodniowy romans.

Hanna nie tylko staje się jego przewodniczką w młodzieńczej inicjacji seksualnej, ale jej charakter i piękno pozostawiają w chłopcu ślad na całe życie. Jej nagłe zniknięcie bez pożegnania, okupione zostaje łzami i nieznośną tęsknotą. Po paru latach ich ścieżki życiowe znów się przecinają. Michael, student prawa, słuchacz seminarium profesora zajmującego się procesami dotyczącymi oprawców z wojennych obozów koncentracyjnych, uczestniczy w jednej z takich rozpraw. Jest jedynie obserwatorem, z kolei Hanna z grupą innych kobiet zasiada na ławie oskarżonych z bagażem przeszłości strażniczki z Auschwitz. Jako jedyna zostaje skazana na dożywocie. Jej wyrok byłby mniej srogi, gdyby przyznała się do skrywanej prawdy o tym, że jest analfabetką. Tak, jak niegdyś Michael czytał jej na głos dzieła klasyki światowej, tak teraz przesyła jej do więzienia kasety z nagraniami tychże dzieł. Dzięki nim Hanna uczy się samodzielnie czytać i pisać, tuż przed wyjściem z zakładu, po kasacji reszty wyroku, popełnia samobójstwo.

Mówiąc o specyficznej perspektywie, mam na myśli sposób prowadzenia narracji, która swoją rzeczowością, zimną kalkulacją, prócz swego rodzaju toku opowieści przynależnej mowie prawniczej, protokolarnej, sugeruje także wyjałowienie i pozbawienie otoczki uczuć samego bohatera. Miłość do Hanny, wpływ na życie, jakie miała owa kobieta, czyni z Michaela egzystencjalnego eremitę, niezdolnego obdarzyć podobnym uczuciem innej kobiety, więcej: miłość do zbrodniarki wojennej owocuje u niego podjęciem chłodnej odpowiedzialności za to kaleczące uczucie.

Książka Schlinka ukazuje wiele osobliwości życia ludzkiego, nonsensów, jakby powiedział ktoś zdroworozsądkowy. Bo czy wstyd i strach przed kompromitacją związaną z nieumiejętnością czytania i pisania może być tak silny, by w imię utrzymania tajemnicy poświęcić życie? Studium psychologiczne twórcy „Miłosnej ucieczki” to także ciekawy wykład na temat samopoczucia społecznego i odpowiedzialności zbiorowej za zbrodnie nazistowskie narodu niemieckiego, tych, co przeżyli te czasy, nie biorąc udziału w masowej zagładzie, lecz biernie się jej przyglądając. Książka ta zrywa delikatną powłokę milczenia na ów temat, mówiąc o wstydzie zbiorowym i trudnym do zdefiniowania wyparciu, które cechowało społeczeństwo niemieckie w latach pięćdziesiątych i późniejszych. Ta książka, ten film, otwierają oczy na wiele spraw, przede wszystkim zapierając dech moralności człowieka. A to tylko nielicznym się obecnie udaje.