Recenzja książki: Andrzej Kowerski. Szpieg bez cienia

Recenzuje: Danuta Szelejewska

Odznaczony orderem Virtuti Militari polski major brytyjskiej armii Andrzej Kowerski (pseudonim Andrew Kennedy) to bez wątpienia jedna z najbardziej inspirujących postaci współpracujących z Polskim Podziemiem w czasie II wojny światowej. Patriota ten, pełen zapału oraz chęci do działania, w pełni zasłużył – o czym przekonuje Szpieg bez cienia – na to, by szczegóły z jego życia i konspiracyjnej działalności poznawały kolejne pokolenia.

Już pierwszy rozdział przenosi czytelnika w piękną scenerię Tatr Wysokich (górskie szczyty, ostre grzbiety, głębokie żleby, strome stoki i piargi oraz dodające tatrzańskiemu krajobrazowi surowego, majestatycznego wyglądu skalne formacje), gdzie po kilku godzinach uwięzienia pod dwumetrową pokrywą śnieżną udało się wydobyć Kowerskiego żywego (według górskich ratowników – cud!). Traktując to wydarzenie jako Boże powołanie do pełnienia specjalnej misji, on sam swoje dalsze życie podporządkował narzuconym przez wojnę nieludzkim warunkom: edukacja w Wołyńskiej Szkole Podchorążych, studia na wydziale rolniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego, wigilijne polowanie, zakończone amputacją dolnej kończyny (do kolana) oraz związane z tym przeniesienie do artylerii zmotoryzowanej stanowią bezpośrednie przygotowanie do niezwykle odpowiedzialnej roli tajnego agenta w służbie brytyjskiej SOE (agencja rządowa, której zadaniem było prowadzenie wojny nieregularnej).

Wnikliwa analiza postaci ukazuje człowieka bez reszty oddanego pracy dla wywiadu: choć formalnie był członkiem wywiadu brytyjskiego, miał ogromne zasługi na polu walki z Niemcami na terenach okupowanych (Węgry, Francja, Anglia, Jugosławia, Włochy, Kair). Przekazując informacje w pełni udokumentowane, Monika Koszewska opisuje nastroje przed wybuchem wojny (przeplatająca się z nadzieją niepewność, wojskowe manewry, tajna mobilizacja), przebieg pierwszych walk oraz wrześniową klęskę, po czym, uzasadniając konieczność opuszczenia przez agentów terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, poświęca kolejne rozdziały konspiracyjnej działalności: uwalnianie oficerów z obozów i przerzucanie ich przez zieloną granicę, preparowanie dokumentów, podkładanie ładunków wybuchowych pod barki wiozące paliwo oraz amunicję z Jugosławii do Austrii, przewożenie mikrofilmów i tajnych planów wywiadowczych, przemyt materiałów propagandowych, wyłapywanie kodów radiowych, dezinformacja podważająca zaufanie do nazistowskiego reżimu, akcje sabotażowe, operacje dywersyjne, wywiadowcze i kontrwywiadowcze – wszystko to pokazuje, jak bardzo dzięki skutecznym działaniom szpiegów słabł potencjał militarny przeciwnika, a armia generała Sikorskiego rosła w siłę.

Treść publikacji Wydawnictwa 1PUNKT w całości opiera się na faktach (nadana lekturze forma powieści wcale temu nie przeczy), otoczonych emocjami towarzyszącymi ukazywanym wydarzeniom. Bohaterskie czyny Kowerskiego przeplata autorka wydarzeniami z życia prywatnego jego i towarzyszącej mu Krystyny Skarbek (legendarna agentka SOE, ulubiona agentka Churchilla, jedna z najwybitniejszych kobiet-szpiegów II wojny światowej). Opowieść rozpoczyna wiersz Krzysztofa Kamila Baczyńskiego Poległym oraz motto Dla tych, którzy żyją w cieniu, abyśmy my mogli żyć w świetle, a w dialogi i obrazowe opisy (również stosowanych przez Niemców tortur) wpleciono daty, nazwiska, nazwy, liczby, sygnatury, dane logistyczne, stopnie wojskowe, szczegółowe opisy tajnych akcji, zarządzenia mobilizacyjne, uzasadnienia decyzji, komunikaty, noty rządowe, rozkazy, szyfrogramy, odezwy, zarządzenia, raporty, a także audycje radiowe, listy (np. do marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza) oraz fragmenty utworów literackich. Przewijają się w treści nazwiska przywódców znanych czytelnikowi z czasów edukacji szkolnej, ale też fakty do tej pory przemilczane. Pomocą służą przypisy bibliograficzne, pochodzące ze zbiorów Archiwum Państwowego w Zamościu materiały uzupełniające (Dokumenty oraz fotografie związane życiem i SŁUŻBĄ Andrzeja Kowerskiego) oraz informacje o działaniach rozwiązanej w styczniu 1946 roku SOE.

Treść książki Andrzej Kowerski. Szpieg bez cienia, kreśląc obraz człowieka zaliczanego przez historyków do grona najodważniejszych przedstawicieli europejskiego ruchu oporu czasów II wojny światowej, wyjaśnia, dlaczego nigdy nie powinien zostać zapomniany.