Recenzja książki: Łabędź

Recenzuje: Piotr Piekarski

Sylwia Trojanowska w swej najnowszej powieści Łabędź opowiada o rodzinnych relacjach, pierwszej miłości i życiu mieszkańców podbydgoskiego Fordonu w przededniu II wojny światowej.

Z rodziną dobrze wypada się nie tylko na zdjęciach – przynajmniej tak jest w przypadku rodziny Łabędziów, która – mimo licznych przeciwności losu – stara się trzymać razem. Anna, najmłodsza członkini rodziny, ciężko pracowała, by dobrze zdać maturę i dostać się do szkoły pielęgniarskiej. Niestety, tragedia rodzinna sprawia, że dziewczyna musi chwilowo porzucić marzenia, by zaopiekować się bliskimi.

W międzyczasie podejmuje pracę w restauracji Wiślana, gdzie poznaje Gustawa Guderiana. Przystojny i błyskotliwy mężczyzna robi na niej wrażenie już podczas pierwszego spotkania. Zresztą i Gustaw nie może przestać myśleć o energicznej kelnerce. Problem jednak w tym, że pochodzą z dwóch różnych światów – i nie chodzi jedynie o różnice ekonomiczne, ale także o narodowość wpisaną w paszporcie.

Ona jest Polką, a on jest Niemcem. Co więcej: Anna jest córką polskiego patrioty i weterana I wojny światowej, a Gustaw – urzędnikiem III Rzeszy, który właśnie pnie się po szczeblach kariery.

Czy w 1939 roku miłość tych dwojga przetrwa? I czy Annie uda się spełnić prośbę matki, by po prostu była szczęśliwą?

Najnowsza książka Sylwii Trojanowskiej łączy konwencję powieści historycznej z elementami znanymi z prozy obyczajowej. Na uwagę zasługuje wyraźnie zarysowana przestrzeń Fordonu i dobrze oddana atmosfera końca lat trzydziestych XX wieku.

Lektura Łabędzia jest jak podróż w przeszłość, niespokojną za sprawą politycznej zawieruchy. Sylwia Trojanowska, chociaż konstruuje powieść obyczajową, w której najważniejsze są relacje pomiędzy bohaterami, nie unika podejmowania wątków politycznych i społecznych. Autorka sprawnie oddaje atmosferę czasów, w których przyszło żyć bohaterom jej powieści. Trojanowska pokazuje rodzącą się w Polakach niechęć wobec innych nacji, ale również przeczuwane zagrożenie ze strony Niemiec. Trojanowska nie pozostaje bezkrytyczna wobec Polaków oraz ich uprzedzeń. Pokazuje za to, że każdy człowiek powinien być oceniany za to, co faktycznie zrobił, a nie za to, jakiej jest narodowości.

Autorka nie stawia na łatwe rozwiązania w kwestii doboru miejsca akcji. Choć pisarka mogłaby kolejny raz opowiedzieć wojenną historię, która rozgrywa się na terenie Krakowa lub innego dużego miasta, stawia na mniej znany czytelnikom Fordon. Autorce udaje się wiernie oddać opisywane miejsce, a czytelnikom nietrudno wyobrazić sobie bohaterów powieści, przechadzających się po kolejnych uliczkach miasta i błotnistych dróżkach.   

Mówiąc o ojczyźnie, można też dojść do wniosku, że dla Anny, bohaterki Łabędzia, najważniejsza jest mała ojczyzna, Fordon właśnie. Mała podbydgoska miejscowość jak w soczewce ukazuje wydarzenia, do których dochodziło na terenie całego kraju: łapanki, pokazowe egzekucje. Sylwia Trojanowska przedstawia wydarzenia istotne z perspektywy lokalnej historii, m.in. egzekucja na fordońskim rynku, która miała miejsce 2 października 1939 roku.

Wreszcie: za sprawą Anny oraz Gustawa pisarka udowadnia także, że miłość może przezwyciężyć nawet wojenne trudności. Wszakże Łabędź to opowieść o miłości – tej pomiędzy dwojgiem ukochanych, ale także miłości siostrzanej i braterskiej; matczynej i ojcowskiej. Sylwia Trojanowska pisze o tym uczuciu, jednak nie w sposób ckliwy i naiwny. Co nie znaczy, oczywiście, że Łabędź nie wzruszy bardziej wrażliwego czytelnika.

Łabędź uczy, że chociaż życie bywa nieprzewidywalne, to dzięki otaczaniu się dobrymi ludźmi będziemy mogli przetrwać nawet najtrudniejszy czas. A ta umiejętność jest niezwykle ważna – nie tylko pod koniec lat 30. XX wieku, ale także i dziś. Nowa książka Sylwii Trojanowskiej, która ukazała się nakładem Wydawnictwa Marginesy, to interesująca, ale przede wszystkim sprawnie napisana powieść obyczajowa. To proza, którą czyta się z dużą przyjemnością.

Tagi: obyczajowe powieść wojenna