Recenzja książki: Kreta. Podbój i opór

Recenzuje: milwaukee meg

Mówi się czasem, że jeśli coś jest do wszystkiego, to jest do niczego – dlatego też pewien zrozumiały sceptycyzm budzić mogą książki autorów utrzymujących jakoby żaden temat nie był im obcy. Wydaje się, że jeśli ktoś popełnił przerażająco dokładny, odwołujący się do setek źródeł i dokopujący się do dziesiątek nieznanych faktów opis wojny domowej w Hiszpanii, to taki Stalingrad powinien być mu raczej znany w mniejszym zakresie. Dzień ma w końcu 24 godziny i dla historyków, a tematy te są tak całkowicie rozbieżne, że wymagają od autora całkiem nowych badań i to od podstaw. Dlatego też z książki na książkę coraz bardziej zaskakuje czytelników Anthony Beevor, który po „Stalingradzie”, „Walce o Hiszpanię”, „Berlinie 1945” i „D – Day’u” zabrał się znów za całkiem inny i bliżej niezwiązany z poprzednimi temat popełniając „Kretę. Podbój i opór” – i znów udało mu się stworzyć niemalże arcydzieło.

Książka, jak łatwo wywnioskować z tytułu, opisuje przede wszystkim zmagania Brytyjczyków i Niemców o strategicznie istotną dla basenu Morza Śródziemnego Kretę, ale zahacza również o walki na Bałkanach, będące przyczyną całego zamieszania. Jak zwykle Beevor zajmuje się tematem w sposób dokładny i dogłębny, starając się przedstawić najdrobniejsze nawet szczegóły zarówno samych starć militarnych, jak i społeczno – politycznej sytuacji, jaka z ich powodu zaistniała. Mamy więc tu pokazane, oprócz czysto taktycznego opisu działań wojennych, także sylwetki najważniejszych (i to nie zawsze najbardziej znanych) osób biorących udział w wydarzeniach, działalność i życie codzienne miejscowej ludności, komentarze jakie wywołały działania obydwu stron w prasie… Jest to po prostu tak szerokie ujęcie tematu, jak tylko to możliwe bez rozdzielenia książki na kilka grubych tomów. 

Jeśli komuś przewinęły się już przez ręce poprzednie dzieła Beevora, to najlepszą rekomendacją i komentarzem będzie stwierdzenie, że wysoki poziom tych publikacji został zdecydowanie utrzymany; zalety są dokładnie te same, ale i przyznać trzeba że autor pilnuje się, by czasem nie uczyć się na błędach i te także pozostają bez zmian. Dlatego też Beevor wciąż zalewa czytelnika dziesiątkami nazw geograficznych, imion i nazwisk, które naprawdę i pomimo najszczerszych chęci nie sposób spamiętać i/lub rozpoznać. Autor przedziera przez całą historię jak lodołamacz, nie dając czytelnikowi nawet chwili wytchnienia od intelektualnego wysiłku. 

Ale zdecydowanie „Kreta” warta jest minimum dobrej woli. Nie dość, że obejmuje temat w sposób całościowy i z dokładnością, o której pomarzyć może wiele podobnych pozycji, to jeszcze napisana została przystępnie, interesująco i błyskotliwie. Autor przedstawia fakty w sposób uporządkowany i przejrzysty, zgrabnie przeplatając suche fakty z zapisami pamiętnikarskimi, wspomnieniami i lekko sfabularyzowanymi fragmentami ożywiającymi i ubarwiającymi całość tekstu. Dzięki temu, że Beevor nie koncentruje się tylko na ogólnym obrazie wydarzeń, ale ukazuje także losy jednostek biorących w nich udział, książka unika naukowego zadęcia. Nie można powiedzieć, żeby była to lektura łatwa, ale na pewno jest napisana w sposób żywy, przyjazny nawet mało w temacie wyrobionemu czytelnikowi i przejrzysty. 

Ważne jest także, że Beevor potrafi samodzielnie formułować wnioski i opinie, a nie powielać cudze przemyślenia, czy, co jest nawet gorsze, wydawać nie podlegające dyskusji wyroki. Autor stara się przedstawić kilka możliwych wyjaśnień do każdego ważniejszego wydarzenia, krytycznie podchodząc do zdobytych źródeł (licznych i zróżnicowanych) i używając po prostu zdrowego rozsądku. 

„Kreta. Podbój i opór” to książka, która zainteresować powinna każdego miłośnika historii. Nie jest może zbyt łatwa, ale jednak napisana w sposób inteligentny i przejrzysty, tak że można czerpać prawdziwą przyjemność z lektury. Na koniec stwierdzić trzeba, że Anthony’emu Beevorowi po raz kolejny udała się sztuka popularyzacji nie przez pauperyzację i karygodne uproszczenia, ale przez ożywienie i ubarwienie dzieła na wskroś naukowego.