Recenzja książki: Kiraze

Recenzuje: MichalWieniec

To cudowna, barwna, zapierająca dech w piersiach podróż w czasie i przestrzeni. Solmaz Kâmuran roztacza przed nami wręcz bajkowy obraz nie tylko Stambułu (Konstantynopola) oraz imperium osmańskiego z przełomu XV i XIV stulecia, ale również całej Europy, nie wyłączając Polski. W „Kirâze”, podobnie jak ma się rzecz ze ścieraniem dwóch odmiennych kultur: europejskiej i muzułmańskiej, nachodzą na siebie także dwa światy: fikcyjny i historyczny. Ale zacznijmy od samego początku.

Z wynikających różnic w wymowie i brzmieniu języka polskiego i tureckiego, przed przystąpieniem do lektury wydawca poleca nam słowniczek wymowy niektórych głosek tureckich, umieszczony przed pierwszym rozdziałem. Po dogłębnym zapoznaniu się z nim, spokojnie możemy przystąpić do pasjonującej lektury. Cała opowieść zaczyna się 21 marca 1492 roku w Konstantynopolis, Konstantaniyye, lub jak się teraz mówi Stambule, który, podobnie jak Jerozolima, stanowił i stanowi bramę przenikania się kultury chrześcijańskiej i islamskiej. We wspomnianym już przeze mnie pierwszym rozdziale, odnajdziemy oddany z całą pieczołowitością szczegółów opis miasta z epoki, w której rozgrywa się akcja utworu, wraz z jego najstarszymi dzielnicami. I tak oto mamy tutaj różnego rodzaju perełki architektoniczne minionego czasu, jak bazylikę Ayasofyi – Mądrości Bożej, zmienioną na meczet po upadku Bizancjum, czy twierdzę Yedikule zwaną Zamkiem Siedmiu Wież. A skąd to wiemy? Z przypisów, których wiele odnajdziemy w początkowej fazie książki. I choć wydawać by się mogło, że tak liczne przypisy w powieści są zbędne, moim zdaniem dzięki nim tło historyczne nabiera właściwej dla nas treści. Nie każdy przecież był w Stambule i widział to na własne oczy.

To właśnie w tym targanym przez burze historii mieście, po dramatycznej tułaczce osiada rodzina sefardyjskich Żydów, z której wywodzi się Estera Nahmiyas zwana Kirâz, tytułowa bohaterka książki. Ale nim to nastąpiło, członkowie familii mieszkali spokojnie w Toledo w katolickiej Hiszpanii, gdzie rozpoczęły się ruchy antyżydowskie, a do władzy doszła Inkwizycja. Bardzo szybko Estera i Dawid de Toledo wraz z trójką dzieci, Rachelą, starszym bratem Haimem i najmłodszym Avramem na własnej skórze odczuli piętno Inkwizycji, gdy pewnego razu dwójka starszego rodzeństwa nie wróciła do domu. Zarówno owa tragedia, jak i edykt pary królewskiej Ferdynanda i Izabeli, zmusiły ich do opuszczenia nieprzychylnej Hiszpanii i wieloletniej tułaczki, której kresem miał być Stambuł. Ale jak się później okazało, jedynie Rachela miała tam dotrzeć, gdyż rodzice i maleńki Avram utonęli u wybrzeży Tangeru. Dziewczynę uratował rybak Amran, również hiszpański Żyd. Jeszcze przed wyjazdem z Toledo Rachela kochała Mosze, syna wielkiego przyjaciela jej rodziny Salvatore Nahmiyasa, jednak przedłużająca się wędrówka sprawiła, iż zniecierpliwiony kochanek, przybywszy wcześniej do stolicy imperium osmańskiego, poślubił inną. Niewiedząca nic o tym zajściu Rachela wciąż podążała w jego stronę. Fez, Merilla, Lepanto, Magnamata, Santorini – oto kolejne etapy jej wędrówki. Ale nie tylko. Powieść Solmaz Kamuran rozpościera przed nami szerszą perspektywę historyczną. Odnajdujemy tu Granadę, Watykan, Medina Del Campo, Neapol czy obrazy bitwy morskiej pod Inebahti. W końcu, podczas sławetnego trzęsienia ziemi z roku 1509 w Stambule, Rebeka i Mosze spotykają się ponownie.

Allah-u ekber – Allah jest wielki; te i wiele innych zawołań, terminów, nazw własnych czy określeń z kultur żydowskiej i muzułmańskiej odnajdziemy w książce Solmaz Kâmuran, która, łącząc w sobie fikcję literacką z wydarzeniami historycznymi, daje nam bardzo ciekawą pozycję czytelniczą. Autorka, opisując losy jednej rodziny (aż cztery pokolenia), ukazuje nam bogatą i zawiłą historię całej Europy, nie skupiając się jedynie na Hiszpanii i Turcji. Obnaża przed nami mechanizmy władzy i intrygi na dworach europejskich oraz w pałacu samego sułtana. A wszystko na tle nieszczęśliwej miłości Kirâze do Buraka Reisa. Ciekawa i wciągająca lektura.