Recenzja książki: Izrael i islam

Recenzuje: Aleksander Tabor

Współczesny człowiek hasło „Izrael i islam” skojarzy niechybnie z konfliktem bliskowschodnim, terroryzmem, wieloletnią krwawą wojną. Codzienne informacje docierające do nas z tamtego regionu dotyczą praktycznie tylko i wyłącznie tego rodzaju tragicznych wydarzeń, zmienia się tylko liczba ofiar… Żydzi i muzułmanie wydają się stać dzisiaj po przeciwnych stronach barykady, a szans na zburzenie owego muru nie widać.

Pietro Citati poprzez swój zbiór esejów oferuje nam tymczasem swoiste antidotum na trudności XXI wieku, sięgające do korzeni kultur żydowskiej i arabskiej, przede wszystkim zaś do licznych elementów łączących obie nacje. Dzisiejsi wrogowie mają bowiem ze sobą znacznie więcej wspólnego niż to się pozornie wydaje.

W eseju „Anioł i Tobiasz” poznajemy historię pewnej miniatury; kiedy to na dwór muzułmańskiego władcy Akbara dotarli w 1680 roku jezuici, razem z nimi trafił tam wraz z innymi malowidłami i rycinami obraz przedstawiający biblijnego Tobiasza oraz jego Anioła Stróża. Nadworny malarz Husajn Nakkasz wykonał na jego podstawie miniaturę, dokonując jednak pewnych przemian w stosunku do jego katolickiej wersji. I w ten sposób, jak pisze Citati „obie kultury połączyły się w dłoniach Husajna Nakkasza: Zachód i Wschód, Wschód i Zachód”. Ta opowieść może stanowić metaforę idei, jaka przyświecała włoskiemu kulturoznawcy przy tworzeniu swej książki, idei pokazywania raczej tego co łączy niż tego co dzieli.

Citati rozpoczyna od prapoczątku, od biblijnej Księgi Genesis poruszając w dalszych esejach zagadnienia związane z Biblią (jak w eseju poświęconym mniej znanej Księdze Tobiasza), czy też historią Żydów. Następnie zapoznajemy się z postaciami najważniejszymi dla świata islamu, jego prorokami i męczennikami. Mimo tego że każdy esej opowiada odrębną historię, to jednak wszędzie odczuć można ową ideę łączenia. Nieprzypadkowo pojawia się tutaj wspomnienia czasów, kiedy to w Kairze muzułmanie i Żydzi egzystowali razem w pokoju darząc się wzajemnie szacunkiem. Jak widać kiedyś można było…

Większość rozważań dotyczy czasów historycznych, końcowe teksty zbioru „Izrael i islam” odnoszą się jednak także do współczesności. Pietro Citati rysuje pobieżnie sylwetki kilku literatów pochodzenia żydowskiego – Bruno Schulza, Hanny Arendt, Józefa Rotha i Simone Weil. Taki dobór nie jest oczywiście przypadkowy, cała czwórka żyła była bowiem na styku kultur, samemu zaliczając się do więcej niż jednej. Przykład konkretnego człowieka znacznie lepiej w tym przypadku ukazuje trudność, jaką stanowi koegzystencja kultur. Mimo tego jednak należy tak jak Husajn Nakkasz próbować przenosić elementy „innego świata” do tego naszego, bo choć nie jest to łatwe, to jednak element jednoczący zawsze się znajdzie.