Recenzja książki: Imperia i barbarzyńcy

Recenzuje: milwaukee meg

W pierwszych latach naszej ery istniało Imperium Rzymskie, zależne od niego plemiona i ludy, oraz terytoria opisywane lapidarnym sformułowaniem "tu żyją potwory". Tysiąc lat później na tych samych obszarach zaistniała Europa – oczywiście nie w sensie geograficznym, ale kulturalnym, gospodarczym i społecznym. Nie istnieje jedna uniwersalna odpowiedź na pytanie, jak i dlaczego doszło do przeniesienia środka ciężkości europejskości z basenu Morza Śródziemnego na północ, czemu związki plemienne wyewoluowały do znanych nam struktur państwowych i po co barbarzyńcy stali się nagle kontynuatorami rzymskich tradycji – jest jednak książka, która pozwala zrozumieć, co się dokładnie działo na przestrzeni tego tysiąca lat, czyli „Imperia i barbarzyńcy” Petera Heathera, autora znakomitej skądinąd pozycji „Upadek Cesarstwa Rzymskiego”.

Jest to bardzo udana próba przedstawienia zjawisk, procesów i wydarzeń, jakie złożyły się na powstanie Europy w dzisiejszym tego słowa znaczeniu. Autor śledzi historię kontynentu od początku naszej ery do ok. 1000 roku, starając się od nowa i na świeżo przyjrzeć zebranym na przestrzeni wieków danym o wszystkich (politycznych, społecznych, gospodarczych, kulturowych) aspektach życia w tamtym okresie, by wyłowić z nich te najistotniejsze dla procesu kształtowania nowożytnych państw i kultur. Ale to nie tylko epicka w swym rozmachu opowieść o licznych plemionach, ich migracjach, walkach i rewolucjach – to też wnikliwe spojrzenie na metody badawcze, źródła historyczne i sposoby ich interpretacji. Nie dość, że dowiadujemy się, co się działo, ale również - skąd o tym wiemy.

Rozległość tematyki omawianej w „Imperiach i barbarzyńcach” to główny atut książki. Peter Heather, podobnie jak w swojej poprzedniej książce, nie zadowala się frazesami czy obiegowymi opiniami i za każdym razem stara się jak najstaranniej zgłębić dany temat, przedstawiając całą ścieżkę swojego rozumowania. Pozwala to na samodzielne wyciąganie wniosków, co ważne jest w przypadku okresów (takich jak i ten), z których mała ilość źródeł i ich niejednoznaczność sprawiają, że konkluzja zależy w dużym stopniu od osobistych preferencji autora. Nawet pomimo popularyzatorskiej wymowy tej pozycji, Heather nie próbuje upraszczać i na siłę skracać swoich wywodów – merytoryczna strona „Imperiów…” nie pozostawia wiele do życzenia.

Dla czytelnika równie ważne będzie lekkie pióro autora, który nie dość, że prezentuje ową historię dokładnie, skrupulatnie i z dbałością o najmniejsze nawet szczegóły, to potrafi jeszcze przekazać swoje myśli w sposób stosunkowo lekki i przyjemny w czytaniu. Często wtrąca anegdoty, nie próbuje nawet pisać pompatycznie i "naukowo", nieraz odnosi się do popkultury i znanych wszystkim książek czy filmów. Dzięki temu nawet podczas przedzierania się przez kolejne opisy najdziwaczniejszych plemion z najodleglejszych krańców znanej Europy czytelnikowi nie wydaje się, że czyta akademicki (po)dręcznik czy wybitnie naukowe dzieło.

Jedyne, o co można mieć do Heathera pretensje, to fakt, że nawet pomimo rozległości spojrzenia i dużej objętości tekstu, pozostawia on wiele rzeczy niedopowiedzianych i do samodzielnego odnalezienia. Miłośnicy historii, znający, choćby pobieżnie, ten okres będą o wiele bardziej zadowoleni z lektury niż ci, którzy mają jedynie mgliste wspomnienia czegoś takiego z lekcji historii. Dobrym wyjściem będzie uprzednie przeczytanie „Upadku Cesarstwa Rzymskiego”, które mogłoby stanowić suplement do „Imperiów…”, jako że autor wielokrotnie odwołuje się do wydarzeń opisywanych w swej poprzedniej książce, nie usiłując nawet wytłumaczyć, o co dokładnie chodziło.

Najnowsza książka Petera Heathera to dzieło naprawdę wyróżniające się spośród pozycji obecnych na księgarnianych półkach. Napisana łatwo i interesująco, dokładnie przedstawiająca zarówno fakty, jak i mity, o naprawdę rozległym zakresie tematycznym, książka ta to wymarzona pozycja dla każdego miłośnika historii.