Recenzja książki: Historia Żydów

Recenzuje: Adrianna Michalewska

Tę książkę trudno ocenić inaczej, niż uznając za pasjonującą opowieść o ludziach. To pierwszy tom historii o narodu, którego losy ąa równie ciekawe, co przerażające. To opowieść o historii w historii, o świecie w świecie. Piękna, mądra i napisana jak powieść podróżnicza, w której cały naród i jego kultura wędrują po Europie i świecie starożytnym, poszukając swego miejsca na Ziemi. Nie bez powodu Historia Żydów od 1000 r. p.n.e. do 1492 r. n.e. jest bestsellerem wydawniczym. Na rynku ukazała się już kolejna część opowieści.

Doskonała okładka, piękny papier, czytelna, granatowa czcionka. Dbałość o szczegóły zapowiada wyjątkowe dzieło. I nie jest to zapowiedź na wyrost. To lektura dla każdego, kto chce znać historię naszego świata i naszej kultury. Kim jest autor? Simon Schama to Brytyjczyk i wielki uczony amerykańskiego uniwersytetu Columbia. Historyk i specjalista od historii Anglii, Holandii i Judaizmu. Jest też Żydem, co w tym przypadku dodaje dziełu wartości.

Historia Żydów od 1000 r. p.n.e. do 1492 r. n.e. to nie łzawa lub sucha relacja o wojnach i ludzkim bólu. To nie podręcznik! To barwna i niezwykle żywa gawęda o zwykłych ludziach, którzy nie byli doskonali, którzy mieli wady i popełniali błędy. A cena, jaką ponieśli za swoje i nieswoje grzechy, za każdym razem była potworna. To także opowieść o historii świata, w którym żyjemy.

Opowieść zaczyna się tysiąc lat przed naszą erą. A właściwie nie tysiąc, lecz pięćset, ale z odwołaniami do przeszłości. W 1000 roku p.n.e. król Dawid sprowadził do Jerozolimy Arkę Przymierza i zaplanował budowę świątyni. Tej samej, zniszczonej przez Nabuchodonozora, po której nastały podboje i niewola babilońska. Potem powstała Druga Świątynia (w czasach, gdy rozpoczyna się opowieść Schamy) i świątynia Heroda, zniszczona w latach sześćdziesiątych naszej ery. Warto dodać, że obecnie planuje się stworzenie Trzeciej Świątyni, co dla ludzi zorientowanych w trudnych relacjach ludności na Bliskim Wschodzie może się wydawać szaleństwem. Dla zainteresowanych: od 2009 roku powstaje naturalnej wielkości makieta Świątyni Heroda.

Mówiąc o Żydach, o ich pasjach, marzeniach, niezwykłej zdolności do pracy i talentach do nauki i handlu, Schama wprowadza nas w świat starych obrzędów, wiary i – przede wszystkim – wielkiego umiłowania nauki, która bierze się ze studiowania świętych ksiąg, według Żydów zawierających wyjaśnienie wszelkich tajemnic świata. Kiedy kolejne lata zmuszają Żydów do tułania się po świecie, to właśnie święte księgi pomagają im przetrwać i zjednoczyć się ponownie, nawet gdy giną, brutalnie mordowani, lub zmuszani do przyjęcia chrztu.

Gdy 31 marca 1492 roku Edyktem z Alhambry Ferdynand Aragoński i Izabela Kastylijska wygnali wszystkich Żydów z Hiszpanii (część z nich na chwilę schroniła się w Portugalii, by i stamtąd uciekać w popłochu, tracąc dzieci, odebrane rodzinom, a także majątek, zagrabiony na polecenie króla Manuela I Szczęśliwego), niedobitki uciekinierów pojechały do Afryki Północnej, Europy Południowo-Wschodniej, a część osiadła w Wenecji, tworząc pierwsze na świecie getto. 

Każdy exodus Żydów był dla nich wielką próbą, bo o ile łatwiej było porzucić dawne wierzenia i uwolnić się od kłopotów. Zawsze jednak potrafili uchronić swoją wiarę i szczególną kulturę, która nie rozmyła się podczas wielu procesów asymilacyjnych i do dziś stanowi niewątpliwy element kultury europejskiej.

Opowieść Schamy czyta się jak powieść sensacyjną, jak historię uzupełniająca do oficjalnej wersji losów naszego kontynentu, który zawsze chlubił się różnorodnością, w rzeczywistości niszcząc wszystko, co odstawało od powszechnie obowiązującego kanonu.

Warto przeczytać tę książkę. Simon Schama nie potrafi uniknąć bardzo emocjonalnego i osobistego stosunku do opisywanych wydarzeń, ale to nadaje tej opowieści uroku. Poznajemy świat, który nie jest ani tak dobry, ani tak zły, jak dotychczas słyszeliśmy. Jest po prostu inny – co nie znaczy, że gorszy czy lepszy. Chcąc dobrze zrozumieć kulturę europejską, powinniśmy poznać elementy, jakie ją tworzą. Jednym z tych elementów jest świat Żydów, narodu będącego przy narodzeniu Europy i przy najważniejszych wydarzeniach, które ją ukształtowały.