Recenzja książki: Historia dosłowna. Ilustrowana kronika III RP w cytatach i komentarzach

Recenzuje: Edyta Staniec

Mówię do ludzi rozumnych, a więc nie do Pana

Igor Zalewski to jeden z najbardziej znanych w Polsce felietonistów, opisujący politykę, zmiany społeczne, cywilizacyjne i kulturowe. Podobnie rozpoznawalną postacią jest Henryk Sawka, świetny rysownik, komentator i prześmiewca życia politycznego. Z połączenia sił obu panów powstała Historia dosłowna… - ilustracja przemian zachodzących w latach 1989-2008. Trochę gorzka, trochę - prześmiewcza i ironiczna, momentami - nostalgiczna. Piętnująca ludzką głupotę (tak, tak również moją, Twoją i autora).

Jak na kronikę przystało, teksty zawarte w książce uszeregowane są chronologicznie. Rok po roku autor, bardziej komentator niż kronikarz, przybliża najważniejsze wydarzenia, jakie w danym okresie miały miejsce. Robi to jednak w sposób nietypowy, bo za pomocą cytatów. W książce znalazły się wypowiedzi ludzi, którzy - zdaniem autora - mieli spory wpływ na to, co działo się w kraju, czy to ze względów politycznych, czy kulturowych. Oczywistym jest, że wybór zarówno ludzi, wydarzeń, jak i cytatów, jest subiektywny, co nie ma w tym przypadku najmniejszego znaczenia, bo książka jest kroniką tylko z nazwy. Wiadomo wszak od początku, że nie jest to publikacja naukowa, lecz wybiórcze spojrzenie autora na minione dwudziestolecie po zmianie systemu. Mamy zatem w Historii dosłownej… wypowiedzi ludzi pochodzących z różnych środowisk, parających się różnymi zawodami, o różnych poglądach, różnej wrażliwości, etc. Jest więc świat polityki, kultury, mass mediów...

Przed każdym rokiem hasłowo podane są najważniejsze - zdaniem Igora Zalewskiego - zjawiska w wielu dziedzinach życia, zaś po cytatach, które są potwierdzeniem wybranych przez autora zjawisk, autor publikacji z wrodzoną sobie swadą i nutką uszczypliwości (nie oszczędzając również siubie samego) przedstawia kontekst polityczno-społeczny. A wszystko to swoimi rysunkami uzupełnia Henryk Sawka.

Choć niejednokrotnie, czytając wypowiedzi czy to polityków, gwiazd, czy celebrytów, chwycimy się za głowę (ze zgrozy, zachwytu, czasem - ze śmiechu lub zażenowania), nie możemy wyprzeć się tego, że jako Polacy jesteśmy dokładnie tacy, jak wynika z wypowiedzi wspomnianych sław. Bo przecież to my wybraliśmy takich, a nie innych polityków, takie, a nie inne gwiazdy chcemy oglądać…

Jest tu i śmiesznie, i gorzko jednocześnie. Na szczęście, poza cytatami typowo zabawnymi, autor nie zapomniał i o tych, które wnoszą do życia codziennego refleksję, mądrość i optymizm. Przykładem tego mogą być choćby słowa Jana Pawła II. 

Na przykładzie zebranych cytatów uwidacznia się kilka zjawisk. Po pierwsze: bardzo zmienił się nasz język. Zdziczał i schamiał. Choć brutalność języka w polityce nie jest zjawiskiem nowym - wspomnieć można chociażby marszałka Piłsudskiego, który w słowach nie przebierał - to jednak łatwiej zrozumieć i zaakceptować mocne słowa w ustach tego wybitnego polityka niż w ustach polityków współczesnych, silących się nieudolnie, by wyrosnąć na miarę mężów stanu. Prymitywizm języka nie jest zresztą domeną wyłącznie świata polityki, wystarczy sięgnąć po kilka "perełek" wypowiedzianych przez Dodę. Nie zapomniał o nich i Zalewski.

Książka pokazuje też, że jest parę rad, wypowiedzianych 20 lat temu, które pozostają aktualnymi i dziś.   Jak choćby słowa: Przygotowanie się do zimy nie jest sprawą tylko drogowców. Także kierowcy powinni liczyć się z „nieprzejezdnością” dróg i w porę zaopatrzyć się w łopaty, termosy z gorącą herbatą, liny holownicze oraz koce. Są też i rady bohaterów fikcyjnych, z chyba najsłynniejszą: Dzieci, myjcie rączki Ryszarda Lubicza z Klanu. Dziś słowa te brzmią niemal jak testament serialowego ulubieńca.

Za pomocą fragmentów wypowiedzi, niejednokrotnie wyrwanych z szerszego kontekstu, opisane są wydarzenia o olbrzymiej wadze, ale i kuriozalne (jak choćby wybory prezydenckie z 1990 roku z udziałem tajemniczego Stana Tymińskiego czy poczynania niektórych „gwiazd”).

W książce znajdziemy wielu kandydatów do tytułu „Srebrne usta”. Wiele cytowanych osób od lat zachwyca swoimi przemowami, wiele szokuje i bulwersuje, jeszcze inne wzbudzają śmiech, rozbawienie, zażenowanie. Obok cytatów z Kazika, który genialnie w swoich piosenkach przedstawiał sytuację w Polsce (nie stroniąc od ostrych słów) znajdziemy wypowiedzi, które pozostawią w czytelniku trwały ślad, bynajmniej nie ze względu na geniusz oratora. Od słynnych "kurwików w oczach" poczynając, na torebce Tinky Winky kończąc.

Publikacja Zalewskiego i Sawki pozwala nabrać nieco dystansu do tego, co na co dzień dzieje się wokół nas. Pozwala pośmiać się z nas samych, z rozbawieniem i rozrzewnieniem powspominać to, co było i co se ne wrati. Historia dosłowna… gwarantuje wiele chwil z uśmiechem na ustach, ale i całkiem sporo chwil refleksji. I to chyba jedna z największych zalet tej książki.