Recenzja książki: Gadamer

Recenzuje: sk

Seria „Myśli i ludzie” popularyzuje osiągnięcia europejskiej myśli filozoficznej, psychologicznej i socjologicznej. Tomiki wydane w tej serii świetnie sprawdzają się jako narzędzia niezbędne w warsztacie każdego humanisty. Co prawda odznaczają się cokolwiek propedeutycznym charakterem, potrafią jednak zaoszczędzić sporo czasu i energii tych, którzy chcą być kompetentni w zakresie dziejów europejskiej myśli, lecz nie planują poświęcać życia ich zgłębianiu. Słowem: seria „Myśli i ludzie” odpowiada na pytania o to, co każdy wykształcony i szanujący się humanista powinien wiedzieć o historii myśli filozoficznej, psychologicznej i socjologicznej. Nazwisko wybitnego niemieckiego myśliciela, Hansa-Georga Gadamera, którego twórczość obrosła już mnóstwem komentarzy, kojarzy się z długowiecznością (Gadamer przeżył bowiem 102 lata) oraz z przemożnym wpływem hermeneutyki filozoficznej na kształt XX-wiecznej humanistyki. Książeczka „Gadamer”, której autorem jest Andrzej Przyłębski, profesor filozofii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz wychowanek Gadamera i ceniony komentator jego twórczości, ukazuje się po raz pierwszy. Popularyzując myśl niemieckiego filozofa, usiłuje uporządkować wiedzę o jego imponujących osiągnięciach. Krótka część pierwsza, „Świadek epoki”, jest biogramem, który zawiera podstawowe informacje o życiu Gadamera, podkreślając przede wszystkim szczeble jego edukacji i działalności akademickiej (filozofia, germanistyka, romanistyka, studia pod kierunkiem Martina Heideggera, filologia klasyczna). Dopowiem, że już w 1939 roku Gadamer uzyskał profesurę zwyczajną na Uniwersytecie w Lipsku. W „Świadku epoki” Przyłębski ogranicza się – i słusznie – do wyszczególnienia najistotniejszych wydarzeń z życia Gadamera, rezygnując – po pierwsze - ze szkicowania portretu psychologicznego myśliciela, po drugie – z wzbogacania tekstu o anegdotki. Zwłaszcza że to nie Gadamer jest bohaterem książki, lecz jego hermeneutyka filozoficzna. Następne części dotyczą już meandrów hermeneutyki filozoficznej. Jeden z filarów XX-wiecznej myśli humanistycznej, tj. rozprawa „Prawda i metoda: zarys hermeneutyki filozoficznej” ukazała się w 1960 r. (polski przekład B. Barana w 1993 r.). Istotny wydaje się zamiar odtworzenia intelektualnej atmosfery niemieckich uczelni, w których kształtował się światopogląd Gadamera (inspirowany filozofią życia, jak i fenomenologią) oraz pobieżne odczytanie Gadamerowskiej filozofii na tle myśli Heideggera. Zwłaszcza że, jak wiadomo, ustalenie proweniencji danej teorii umożliwia jej lepsze zrozumienie. Przyłębski poddaje krytycznemu oglądowi hermeneutykę filozoficzną i jej interpretacje. Wyjaśnia pojęcia dla niej kluczowe i konstytutywne, jak prawda, horyzont, sytuacja hermeneutyczna, przesąd, dzieje efektywne (chodzi o istnienie przeszłości w teraźniejszości), świadomość efektywno-dziejowa, a przede wszystkim porozumienie i rozumienie. Gadamer podkreśla historyczność człowieka. Jego zakorzenienie w tradycji. W rezultacie czego oświeceniowa idea ahistorycznego, absolutnego rozumu staje się mrzonką i zostaje odrzucona. Tym samym wiedza absolutna ulega negacji. Autor „Prawdy i metody” odnosi się z wielką atencją do tradycji, bo, rzecz jasna, tylko dzięki niej możliwe jest rozumienie. Zwraca także uwagę na to, że do tekstów nigdy nie podchodzimy w stanie czystym, lecz zawsze odczytujemy je przez pryzmat doświadczeń. Najważniejszymi i najciekawszymi z rozważań Gadamera są te, które dotyczą języka. Gadamer, podążając śladami Heideggera, sądzi, że to nie człowiek rządzi językiem, lecz język człowiekiem. Nie da się ukryć, że to właśnie język umożliwia życie wśród innych. Pozwala doświadczać świata, przeżywać go. W telegraficznym skrócie omawia Przyłębski także interpretację myśli starożytnej, estetykę i etykę Gadamera oraz prezentuje wpływ jego teorii na twórczość Emilia Betti, Jürgena Habermasa, Jacquesa Derridy, Richarda Rorty’ego i Gianniego Vattimo. Niekwestionowaną zaletą „Gadamera” Przyłębskiego, jak również innych tomików z serii „Myśli i ludzie” jest obszerny wybór najistotniejszych tekstów oryginalnych. Fragmenty prac Gadamera, które dołączono do opracowania, przetłumaczył Przyłębski. W większości ukazują się po polsku po raz pierwszy. Gorąco polecam „Doświadczenie śmierci”, w którym Gadamer podejmuje wątek komercjalizacji śmierci we współczesności (czy lepiej – wątek niejako zanikania jej obrazu w dzisiejszym społeczeństwie). Zaznaczę, że Przyłębski nie szafuje hermetyczną terminologią. Pisze jasno i zwięźle, zachęcając jak najszersze kręgi czytelników do odkrywania twórczości Hansa-Georga Gadamera. Nie ma rady, nasze życie ma wymiar hermeneutyczny. Zważywszy na to, że nie posiadamy bezpośredniego dostępu do rzeczywistości, która nas otacza, lecz jedynie dostęp zapośredniczony przez język, tj. owo „medium doświadczenia hermeneutycznego”. Dlatego żyjąc, musimy rozumieć i interpretować, bezustannie, tym bardziej że, jak przekonuje Gadamer, rozumienie to interpretacja. Po książeczkę Andrzeja Przyłębskiego musi więc sięgnąć każdy, komu wypadnie zetknąć się z dziełem Hansa-Georga Gadamera, bez względu na to, z jakiej dyscypliny nadejdzie.