Recenzja książki: Duchowe systemy jogi i ich odwieczne praktyki
Recenzuje: Aleksander Krukowski
Kiedy dziś mówimy o jodze na Zachodzie, mamy zwykle przed oczyma obraz osoby przyjmującej różne pozycje, czasem wymyślne, powykręcane i nieosiągalne dla przeciętnego człowieka. Te pozycje to asany, które przyjmuje się hatha-jodze. Ale hatha-joga to tylko jedna z wielu dziedzin jogi jako takiej, i błędem byłoby zamykanie się tylko w jej ramach.W swojej książce S. K. Das omawia poszczególne systemy składające się na tradycję jogiczną: karma-jogę, bhakti-jogę, japa-jogę, dhyana-jogę, ajapajapa-jogę, samarphanę, purna-jogę, sahaja-jogę, hatha-jogę, asztanga-jogę, jnana-jogę, vivhar-jogę, anapanasati-jogę, turiya-jogę, surat shabda-jogę, kriya-jogę, kundalini-jogę i tantra-jogę.
Sposób omówienia jest dość skrótowy. Autor posługuje się rozmaitymi terminami pochodzącymi z tradycji hinduskiej i często dzieje się tak, że cała wzmianka o danym systemie ogranicza się do wyliczenia i przełożenia poszczególnych terminów. Brakuje często przeniesienia tych wyliczeń na grunt praktyczny, na ich omówienie w kontekście realiów życia codziennego. Dostajemy więc katalog różnych terminów związanych z jogą. Katalog - trzeba to przyznać - wyczerpujący, co stanowi jeden z głównych atutów tej książki, ale niestety: tylko katalog, bez szerszego rozwinięcia.
Sięganie po wschodnie systemy duchowe jest konsekwencją rozczarowania zachodnią cywilizacją, scjentyzmem, skrajnym racjonalizmem i sekularyzacją. Jednakże nie jest to próba rezygnacji z własnej tożsamości. Fakt ten jest często krytykowany, ale nie należy przez to pomijać jego istnienie. Człowiek Zachodu nie szuka we wschodnich systemach ubóstwa, ograniczeń, nadmiernej dyscypliny. Zwracając się na Wschód, człowiek zachodu oczekuje poprawy swojej kondycji psychofizycznej, rozwiązania problemów typowych dla zachodnich realiów. Dlatego "Duchowe systemy jogi...", w których sporo miejsca poświęca się temu, jak ważna w jogicznej praktyce jest wstrzemięźliwość seksualna, raczej zniechęcają do tej ścieżki. W takim ujęciu o wiele atrakcyjniejszym i skuteczniejszym jawić się może buddyzm w swej tantrycznej odmianie albo taoizm, które przeciwnie: zalecają seksualną aktywność, która jest tam postrzegana nie jako przeszkoda, ale środek do duchowego rozwoju.
"Duchowe systemy jogi..." to dzieło, które sprawia wrażenie uporządkowanego (kolejne rozdziały opisują kolejne części systemu), ale przy głębszym przyjrzeniu się ukazują pewną chaotyczność. Tekst przeplatany jest fragmentami z hinduskich świętych ksiąg (i nie tylko). Dużo w nim modlitw, mantr i inwokacji. Tu i ówdzie pojawiają się ilustracje, ale ich praktyczność jest wątpliwa (np. w rozdziale o hatha-jodze pojawiają się rysunki kilku asan, ale nie są one w żaden sposób wyjaśnione, opisane). W tekst wplecione są też analogie do chrześcijaństwa i islamu, co jest w gruncie rzeczy zabiegiem złym, bo w dzisiejszym religioznawstwie oraz teorii kultury wskazano już na wyraźne nieprzystawanie do siebie religii wschodnich i zachodnich (jakkolwiek książka powstała ponad 50 lat temu, co jest w tym wypadku usprawiedliwiające). Autor składnia się ku naukowym ujęciom podkreślając, jak pomocne są one dla zrozumienia różnych kwestii przez logiczny umysł, ale nie przeszkadza mu to często przywoływać jakieś gesty, które logiczny umysł uzna za zabobonne śmieszności (owijanie lustra purpurowym materiałem itp.).
Książka S. K. Dasa to dobry wstęp dostarczający podstawowych informacji na temat jogi. Jego atrakcyjność leży w całościowym ujęciu zjawiska. Niestety posiada wiele minusów, wśród których najpoważniejszy to powierzchowność ujęcia. Warta jest uwagi jako pomoc w zorientowaniu się i obraniu dalszych lektur.
