Recenzja książki: Dialog nowoczesności z tradycją. Malarstwo polskie dwudziestolecia międzywojennego
Recenzuje: czytelnik112
Recenzowana książka poświęcona jest malarstwu polskiemu w latach 1918-1939. Autorka omawia ona kolejno najważniejsze zjawiska determinujące twórczość tego okresu: tradycję ludową z uwzględnieniem jej recepcji po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, bizantynizm oraz klasycyzm będący nawrotem do XIX-wiecznego historyzmu, a równocześnie wywierający wpływ na teorię i praktykę twórców awangardy.
Dr hab. Iwona Luba jest historykiem sztuki, kierownikiem Zakładu Historii Sztuki i Kultury Nowoczesnej Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego. Prowadzi badania nad sztuką polską i europejską XIX i XX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem awangardy i sztuki oficjalnej. Jest autorką książek, licznych artykułów naukowych, haseł encyklopedycznych, recenzji.
Iwona Luba w książce Dialog nowoczesności z tradycją. Malarstwo polskie dwudziestolecia międzywojennego przedmiotem badań objęła zjawiska zachodzące w malarstwie polskim dwudziestolecia międzywojennego, widzianych przez pryzmat tradycji obrazowej sztuki europejskiej. Żaden kierunek sztuki nie powstaje w próżni i nie jest owocem wysiłku jedynie grupy artystów reprezentujących dany prąd artystyczny. Dlatego też w historii sztuki wielokrotnie prowadzone były badania nad kwestiami przenikania wątków tematycznych oraz form ze sztuki wcześniejszej do późniejszej. Zagadnienie to przebadała także Iwona Luba, wskazując na związki nowoczesności z tradycją na gruncie sztuki polskiej dwudziestolecia międzywojennego. W pracy autorka wyodrębniła trzy zasadnicze tradycje współtworzące obraz malarstwa polskiego w latach 1918-39: tradycja klasyczna, sztuka ludowa oraz bizantyńska.
Omawiana książka jest bogato ilustrowana, składa się z sześciu rozdziałów poprzedzonych Wstępem, precyzującym przedmiot badań, ramy terytorialne i czasowe, stan badań i cele pracy. Rozdziały wskazują na tradycje obrazowe w sztuce nowoczesnej polskiej w następującej kolejności: tradycja sztuki ludowej (rozdz. I), tradycja sztuki bizantyńskiej – ikony (rozdz. II) i tradycja sztuki klasycznej (rozdz. III-VI). Chociaż przyporządkowanie tradycji do rozdziałów książki wydaje się sztuczne i jest nieproporcjonalne, to jest uzasadnione wobec wyodrębnienia przez autorkę nowych wartości estetycznych, bowiem w malarstwie dwudziestolecia dialog nowoczesności z każdą z tradycji prowadzony był nierzadko równolegle, a granice między tradycjami ulegały zatarciu. Wówczas to w ramach jednej tradycji pojawiały się niekiedy informacje o innej, co zostało zasygnalizowane w rozdziałach od III-VI (art dèco, folklor i klasycyzm – rozdz. III, historyzm – rozdz. IV, nowoczesny klasycyzm – rozdz. V, awangarda – rozdz. VI). Zamknięcie książki stanowią Zakończenie traktujące o znaczeniu dialogu nowoczesności z tradycją w rozwoju sztuki dwudziestolecia międzywojennego, w tworzeniu nowych wartości estetycznych, streszczeniew języku angielskim, Bibliografia, Spis ilustracji, Indeks osób oraz Spis treści.
O ponadprzeciętnych walorach recenzowanej książki stanowią głównie aktualność i ranga podjętej problematyki oraz profesjonalność opracowania i wysoki poziom naukowy zaprezentowanych treści. Postawione przez autorkę tezy znajdują uzasadnienie, są odkrywcze i otwierają nowe pola poszukiwań naukowych. Autorka, określając przedmiot badań, w przygotowanej rozprawie naukowej dokonuje selekcji badanego materiału. W badaniach uwzględnia świadomy dialog z tradycją prowadzony w języku sztuki XX wieku, przedstawia zarówno pozytywne, jak i negatywne odniesienia środowisk twórczych do danej tradycji. Eliminuje natomiast z obszaru badań środowiska zachowawcze, takie jak Sursum Corda czy Pro Arte, obecne w życiu artystycznym, ale nie wnoszące żadnych twórczych wartości do malarstwa omawianego okresu.
Uznanie budzi logiczna sekwencja rozważań, inteligentny podział na części i rozdziały. Struktura książki oraz zawartość treściowa poszczególnych fragmentów publikacji służy realizacji założonego celu pracy. Autorka określa przedmiot badań, ramy terytorialne i czasowe, określa dotychczasowy stan badań, cel pracy, nakreśla sytuację historyczną okresu, którego dotyczą badania, aby następnie na wybranych przykładach dzieł sztuki wskazać nurty badanego zjawiska. Przemyślany podział na rozdziały ułatwia uchwycenie poziomów dialogu sztuki nowoczesnej z tradycją. Ponadto badaczka w końcowej części książki reasumuje swoje rozważania, pokazując rolę przenikania się tradycji w tworzeniu nowej wartości. Bogata i przejrzysta bibliografia, indeks osób i nazw oraz spis ilustracji, zamieszczony na końcu dzieła, ułatwiają wykorzystywanie recenzowanej publikacji do prowadzenia dalszych badań nad kwestiami w niej poruszonymi.
Atutem książki jest również jej interdyscyplinarność poprzez badania prowadzone między innymi na płaszczyźnie historii sztuki i historii literatury polskiej. Należy podkreślić umiejętność wykorzystania przez autorkę wiedzy z zakresu różnych obszarów naukowych oraz poprawność metodologiczną prowadzonych badań. Na uznanie zasługuje także trafny dobór dzieł sztuki w celu wyjaśnienia postawionego problemu badawczego.
Książka napisana jest językiem przystępnym, sposób prowadzenia narracji jest zrozumiały, kwestie potraktowane skrótowo są wyjaśnione w przypisach, ilustracje kolorowe i czarno-białe odnoszące się do omawianego zagadnienia w większości są włamane w tekst, co ułatwia przyswajanie treści publikacji.
Recenzowana książka jest przykładem rzetelnie przeprowadzonych badań nad postawionym problem naukowym, ukazuje kwestie nowe, dotąd niedostrzegalne i zachęca do dalszych poszukiwań. Publikacja nie tylko wzbogaca wiedzę o malarstwie polskim dwudziestolecia międzywojennego, ale także kreuje stosunek do sztuki tego okresu. Z pełnym przekonaniem można ją zarekomendować wszystkim polskim czytelnikom, zarówno badaczom historii sztuki nowoczesnej, jak i zainteresowanym tą dziedziną wiedzy.
ks. Stanisław Gurba
