Recenzja książki: Damy ze skazą

Recenzuje: Anna Globisz

Damy ze skazą. Kobiety, które dały Polsce koronę Kamila Janickiego to kolejna część serii Prawdziwe historie, kontynuacja Żelaznych dam, w których autor podjął się opowiedzenia losów żon pierwszych spośród Piastów – Dobrawy, Ody, Emnildy – dziś coraz częściej wspominanych i docenianych.  W nowej publikacji Janicki idzie dalej utartym już szlakiem, prowadząc czytelnika ku małżonkom kolejnych władców średniowiecza – w większości takich, o których słyszał jedynie pilny student historii. Wśród wspominanych kobiet znajdują się Rycheza, Przedsława oraz Maria Dobroniega.

Ich losy nakreślone zostały na tle historycznym, które autor skwapliwie stara się ukazać, zarysowując dzieje wczesnośredniowiecznej Polski, o których niewiele wiemy, bo też stosunkowo niewiele zapisów i innych źródeł z badanych czasów zostało zachowanych. Praca autora jest zatem niełatwa, mrówcza i żmudna, bo każdy fragment życiorysu kobiet, którym głos pragnie on oddać, wyrywany jest niemalże z biogramów ich mężów, w których wzmianki często były dość lakoniczne. Konsekwencją tego są wielokrotnie pojawiające się w książce odautorskie domysły, które - poparte urywkami historii - dają prawdopodobny (tylko lub aż) obraz wczesnośredniowiecznej historii Polski oraz żyjących tu kobiet. Niestety, w dużej mierze jest to obraz oparty na nadinterpretacjach - niewiele więc uczy ani niczego ostatecznie nie potwierdza, a jedynie rozbudzać może ciekawość.

Rycheza, która chyba jako jedyna spośród przedstawionych postaci, nad którymi pochyla się Janicki, jest znana szerzej (głównie ze złej strony), dominuje nad pozostałymi, przyćmiewając ich i tak wątpliwy blask. Żona Mieszka II, matka Kazimierza Odnowiciela i siostrzenica Ottona III to kobieta, która miała wiele do powiedzenia i która z tego prawa ochoczo korzystała, niejednokrotnie ratując wizerunek Polski na arenie międzynarodowej. Tymczasem w pamięci zbiorowej znany jest przede wszystkim jej negatywny obraz. Historia Rychezy sięga czasów jej matki Matydy, potomkini Karola Wielkiego, którą cesarski brat miał przegrać w kości, dając dowód swojej nieodpowiedzialności i braku rozwagi, jej zaś torując drogę do miejsca w ludzkiej świadomości.

Janicki, poruszając się linearnie, podejmuje także trop Marii Dobroniegi, żony Kazimierza Odnowiciela oraz Przedsławy, porwanej przez Chrobrego, przez co na polskiego władcę spadła ekskomunika na władcę, odnoszę jednak wrażenie, że to właśnie Rycheza jest tą królewską małżonką, którą upodobał sobie autor. Mimo wszystko podczas lektury można odnieść wrażenie, że to nie kobiety chce autor uczynić bohaterkami swojej opowieści, że stanowią one jedynie pretekst do snucia opowieści o Polsce pierwszych Piastów – jej obyczajowości, kulturze, sposobach dochodzenia do władzy i próbach jej utrzymywania.

Książkę, niestety, mimo mnogości szalenie ciekawych wątków, czyta się z trudnością, lektura nuży miast wciągać, a historie ambitnych kobiet wcale nie inspirują. Zwykle po prostu nudzą, bo też nie kobiety grają w książce pierwsze skrzypce. Z nadmiaru braków i niedomówień trudno uczynić poważniejszy zarzut - i tak ilość materiałów, jakie udało się Janickiemu zgromadzić, jest imponująca. Gdzieś jednak utracił Janicki swój porywający styl, przez co jego nowa książka nie każdego przekona i zainteresuje. W zestawieniu z Żelaznymi damami wypada, niestety, dość blado.