Recenzja książki: Andriej Rublow. Mistrz niewidzialnej strony

Recenzuje: Danuta Szelejewska

Cechą charakterystyczną chrześcijańskich Kościołów wschodnich, w tym prawosławnego i greckokatolickiego, są ikony. Owe sakralne obrazy, powstałe w kręgu kultury bizantyńskiej, wyobrażają postacie świętych, sceny biblijne oraz liturgiczno-symboliczne. Najwybitniejszym przedstawicielem moskiewskiej szkoły pisania ikon jest rosyjski mnich, Andriej Rublow. Żyjąc na przełomie XIV i XV wieku, słynął on z pobożności, pokory, łagodności i mądrości. Do dzisiaj uważany jest za jednego z największych orędowników przed Bogiem podczas nauki ikonopisarstwa. Książka Andriej Rublow. Mistrz niewidzialnej strony jest typowym studium przypadku, przedstawiającym życie rosyjskiego pisarza ikonowego w okresie jego sakralnej aktywności.

W swojej opowieści Andrzej Turczyński wykazał się doskonałą znajomością tematu. Zaprezentował obraz mniszego życia w Ławrze Troicko-Siergijewskiej, założonej w 1345 roku przez świętego Sergiusza z Radoneża. Barwnie przedstawił prace Rublowa nad freskami soborów: Zaśnięcia Matki Bożej na Gorodku w Zwieniogorodzie, Zwiastowania Matki Bożej na Kremlu, Zaśnięcia Matki Bożej we Włodzimierzu nad Klaźmą, Narodzenia Matki Boskiej klasztoru Sawino-Starożewskiego oraz Obrazu Zbawiciela Nie Ludzką Ręką Uczynionego. Za sprawą autora przestają być tajemnicą prace bezpośrednio związane z pisaniem ikon: Trójca Święta, Przemienienie, Matka Boska Włodzimierska, Chrystus Pantokrator, a także Ewangeliarz Chitrowo i Sąd Ostateczny.

W książce czytelnik znajdzie głębokie przemyślenia metafizyczne, dysputy z mnichami, wspomnienia dotyczące filozofów starożytnych (najczęściej Arystotelesa i Platona) oraz porównania odnoszące się do wiedzy i mądrości. Forma literacka obfituje w archaizmy, co miejscami problematyzuje odbiór tekstu. Mnóstwo długich opisów stanowi dodatkowe utrudnienie. Większość dat została podana według systemu carogreckiego lub kalendarza aleksandryjskiego (przy niektórych umieszczono rok zgodnie z kalendarzem gregoriańskim).

Książka Andriej Rublow. Mistrz niewidzialnej strony napisana jest językiem trudnym i nieco monotonnym, co ogranicza ilość odbiorców. Usatysfakcjonowani będą natomiast lekturą ci, dla których osoba rosyjskiego pisarza ikonowego ma duże znaczenie. Do książki dołączony jest legendarny już film (dwie płyty DVD) zatytułowany Andriej Rublow, który został wyreżyserowany przez Andrieja Tarkowskiego w trzydziestą piątą rocznicę śmierci twórcy, a który dla Jacka Kaczmarskiego stał się inspiracją do napisania popularnej pieśni.