Listy zakazanych książek i zwolnienia nauczycieli. Problemy z czytelnictwem w USA

Na skutek konserwatywnych przepisów kolejne szkoły zmuszone są wykreślać ze swojego księgozbioru książki, które budzą wątpliwości rodziców i polityków. Tak wygląda rzeczywistość w Stanach Zjednoczonych, gdzie od ponad roku ze szkół usuwane bywają lektury poruszające takie tematy, jak rasa, seksualność, tożsamość płciowa. W Oklahomie w ostatnim czasie doszło nawet do zwolnienia nauczycielki, a w Teksasie wycofano ze szkolnej biblioteki Biblię i Dziennik Anne Frank.

W XXI wieku wolność słowa wciąż jest ograniczana, a w walce o prawa człowieka nie ustają aktywiści i działacze społeczni. Książki nie są wyjątkiem: w lutym minionego roku polski oddział Pen Clubu wydał oświadczenie, w którym alarmował o istniejącym w Polsce zagrożeniu „politycznej i ideologicznej cenzury”, z kolei w Stanach Zjednoczonych trwa właśnie jedna z najgłośniejszych i najostrzejszych walk o wolny dostęp do literatury. Dobitnie pokazują to ostatnie medialne doniesienia, wskazujące na wycofanie ze szkolnych bibliotek w Teksasie m.in. komiksowej adaptacji Dziennika Anne Frank oraz usunięcie ze stanowiska nauczycielki z Oklahomy za propagowanie „zakazanych” książek.

Indeks Ksiąg Zakazanych naszych czasów

Problem ograniczenia wolności publikacji znany jest Amerykanom od dawna. Tak było w latach 40., kiedy prawdziwą popularnością cieszyła się powieść Johna Steinbecka Grona gniewu. Noblista akcję swojej książki osadził w czasach Wielkiego  Kryzysu. Rodzina Joadów z powodu trudnej sytuacji ekonomicznej zmuszona jest przenieść się do Kalifornii, lecz okazuje się, że również nie jest to kraina mlekiem i miodem płynąca. Książka wywołała ogromne oburzenie ze strony władz Kalifornii i Oklahomy. Uznano, że Steinbeck głosi nieprawdę i szkodzi gospodarce tych terenów. Mimo zakazu czytania książki oraz palenia egzemplarzy, powieść stała się bestsellerem i w dużym stopniu przyczyniła się do otrzymania przez autora Nagrody Nobla.

Wśród pozycji, do których dostęp czytelnikom ograniczano, wymienić można również chociażby 451 stopni Fahrenheita Raya Bradbury. Książka przez kilkanaście lat sprzedawana była w wersji ocenzurowanej, niedawno zaś została po prostu usunięta z listy lektur w Missisipi za bluźnierstwo. Historia przedstawia ponurą wizję społeczeństwa amerykańskiego, w którym książki są palone, cenzura jest na porządku dziennym, a czytanie oraz wszelkie przejawy krytycznego myślenia są zakazane. Ostatecznie książka powróciła jednak do biblioteki za sprawą protestów uczniów i ich rodziców. 

Czytaj również: Palili książki w ramach projektu kanadyjskiego kuratorium

Na początku 2021 roku w jednej ze szkół w stanie Tennessee z listy lektur usunięto komiks Maus. Opowieść ocalałego. W stanie Teksas jeszcze dwa lata temu cenzurowanie zasobów bibliotecznych zdarzało się bardzo rzadko, ale już pod koniec 2021 takich sytuacji było nawet kilkadziesiąt. W ostatnich pięciu latach na listy zakazanych książek trafiło Trzynaście powodów Jaya Ashera, która miała wpłynąć na zwiększenie liczby przypadków samobójstw wśród młodych ludzi. Kontrowersje wywołał również serial powstały na podstawie książki, który został ocenzurowany. Nie zobaczymy już w nim sceny, w której główna bohaterka popełnia samobójstwo.

Innym przykładem może być Khaled Hosseini i jego powieść Chłopiec z latawcem – historia mężczyzny, który musi zmierzyć się z nawiedzającym go poczuciem winy oraz traumatycznym przeżyciem z dzieciństwa. Książka ukazuje wstrząsający obraz Afganistanu. Uznano jednak, że powieść promuje islam. Za książkę, która miałaby zachęcać młodzież do eksperymentów seksualnych, uznano Szukając Alaski Johna Greena. Powieść porównywana była do Buszującego w zbożu J. D. Salingera, która swego czasu była jedną z najbardziej napiętnowanych i cenzurowanych książek w Stanach Zjednoczonych.

Najczęściej jednak na listy zakazanych książek trafiają te, które porusza wątki LGBTQ. Jest to powszechny problem. Jakiś czas  temu pisaliśmy o podobnej sytuacji na Węgrzech oraz w Rio de Janeiro. PEN America wymienia tutaj między innymi: Gender Queer: A Memoir autorstwa Mai Kobabe, All Boys Aren't Blue George'a M. Johnsona oraz noblistkę Toni Morrison i jej powieść Najbardziej niebieskie oko. Przykładów takich sytuacji w USA można mnożyć. Jednak to nadal nie wszystko.

Nauczycielka z Oklahomy poleciła książki i straciła pracę

Masowe zakazywanie książek w amerykańskich szkołach to nie wszystko. W ostatnich dniach oburzenie wywołał przypadek jednej z nauczycielek liceum w stanie Oklahoma. Kobieta opowiedziała swoim uczniom o inicjatywie jednej z Brooklińskich Bibliotek Publicznych, która umożliwia uczniom dostęp do książek, szczególnie tych zakazanych. Nauczycielka podała również kod QR, dzięki któremu można dowiedzieć się więcej na temat projektu Books Unbanned.

Może zainteresuje Cię również: Nauczyciele zebrali pieniądze, by kupić książki dla swoich uczniów

W ostatnim czasie pojawiły się doniesienia, że amerykańskie okręgi szkolne ukrywają książki, które zawierają wątki LGBTQ, tożsamości płciowej czy rasy. To właśnie ta tematyka jest głównym powodem, dla którego książki w Stanach Zjednoczonych są zakazywane. Takie organizacje jak American Library Association, PEN America czy National Coalition Against Censorship (NCAC) szczególnie potępiają tego typu zjawiska. Ich urzędnicy podkreślają, że liczba prób zakazania poszczególnych tytułów osiągnęła poziom, który nie był widoczny od dziesięcioleci. Biblioteka na Brooklynie postanowiła zareagować i udostępniła uczniom w wieku od 13 do 21 lat elektroniczne karty, które dają darmowy dostęp od ogromnej liczby książek oraz baz danych. Po rozmowach z uczniami na temat tego projektu nauczycielka z Oklahomy została zwolniona. 

Z kolei w Keller w Teksasie z biblioteki zniknęło ponad 40 tytułów. Wśród książek, których uczniowie po wakacjach nie znajdą na półce w szkolnej bibliotece, znalazły się m.in. Biblia, komiksowa adaptacja Dziennika Anne Frank autorstwa Ariego Folmana, będącego inspiracją do stworzenia filmu animowanego o Anne Frank oraz wiele książek, których bohaterami są osoby LGBT+. Tytuły zniknęły, bo uwagi co do ich treści zgłosili rodzice i członkowie rady szkolnej. Teraz książki mają przejść weryfikację, część z nich ponownie trafi na półki, lecz nie wszystkie mogą powrócić.

Wolność wyboru – co dalej z amerykańskim czytelnictwem?

Amerykanie uwielbiają czytać, dlatego ta walka jest tak mocno widoczna. Projekt biblioteki z Brooklynu nie jest jedyną taką inicjatywą. Innym przykładem może być Florida Freedom to Read. Projekt, który powstał w styczniu tego roku, łączy organizacje rodzicielskie z całego stanu Floryda, a jego celem jest zapewnienie każdemu uczniowi dostępu do informacji. Działania skupiają się przede wszystkim na przywróceniu kwestionowanych oraz zakazanych książek. Wspomniane wcześniej organizacje nawiązują współpracę z aktywistami, pedagogami i rodzicami na terenie całych Stanów Zjednoczonych.

Może zainteresuje Cię również:

• 10 książek o tematyce LGBT – jakie tytuły warto znać?
• Polscy twórcy książek przeciw dyskryminacji osób LGBT
• W Chinach wolno palić książki, ale... nie w miejscach publicznych!

Jak informuje The New York Times, Markus Dohle, dyrektor generalny największego anglojęzycznego wydawnictwa Penguin Random House, poinformował o przekazaniu 500 000 dolarów na fundusz obrony książek. Projekt będzie prowadzony we współpracy z PEN. Ciekawą inicjatywą jest również Tydzień zakazanych książek (Banned Books Week). Po raz pierwszy miał miejsce w 1982 roku, kiedy zauważono niepokojącą ilość książek, które znikały z półek księgarń i bibliotek, a także były zakazane w szkołach. Od tamtej pory, co roku ostatni tydzień września, stoi pod znakiem protestów wobec naruszania wolności czytania.

Takie działania są niezwykle niepokojące i niosą wiele konsekwencji. Szkoły stanowią najważniejszą i niezbędną przestrzeń do odkrywania i poznawania nowych perspektyw, które powinny być wolne od politycznie umotywowanej cenzury. Mimo to media nadal donoszą o kolejnym usuwaniu książek z bibliotecznych półek, co ma szansę skutecznie wymazać historię i przeżyte doświadczenia kobiet, osób czarnoskórych i społeczność LGBTQ. Zakazywanie książek wpływa również na pisarzy, którzy mogą zacząć obawiać się pisania konkretnych historii. Pozostaje więc pytanie, czy właśnie tak wyglądać powinna wolność słowa.

Tagi: Nauczycielka, książki, polityka usa,