Czytamy nieco więcej. Wyniki badań czytelnictwa w Polsce 2019

Biblioteka Narodowa opublikowała najnowszy, wstępny raport dotyczący czytelnictwa w Polsce. 2019 rok to nie tylko rok, kiedy nastąpiło zatrzymanie spadku czytelnictwa, ale też niewielki wzrost deklaracji czytelniczych. Twórcy badania przyczyn tego stanu rzeczy upatrują w dobrej koniunkturze, dzięki której stać nas było na zakup nowości. Kolejną przyczyną mogły być ekranizacje, seriale czy gry komputerowe, które podsycały zainteresowanie literaturą. Ważne było również przyznanie Nagrody Nobla w dziedzinie literatury Oldze Tokarczuk.

W 2019 roku 39% Polaków przeczytało przynajmniej jedną książkę

W 2019 roku 39% Polaków zadeklarowało przeczytanie przynajmniej jednej książki. Książki najczęściej: kupowano (41%), pożyczano od znajomych (35%), otrzymywano w prezencie (31%), wypożyczano z biblioteki (27%) lub znajdywano we własnym księgozbiorze (20%).

Ile osób sięgało po książki w poszczególnych latach?

Jak dużo czytamy?

Najpopularniejsi pisarze? Po raz pierwszy od 2012 roku listę otwiera aż trzech twórców współczesnych: Remigiusz Mróz, Olga Tokarczuk i Stephen King. Dalej – klasycy: Henryk Sienkiewicz i Adam Mickiewicz.

E-booki i audiobooki w Polsce 2019

Polacy traktują e-booki tak samo jak książki papierowe. Sięgnęło po nie 6% czytelników (2,5% Polaków). Słuchanie audiobooków zadeklarowało 3% badanych w całej populacji. Z kolei 6% czytelników łączy czytanie ze słuchaniem – tylu respondentów wymieniło zarówno książki w formie tekstowej (papierowe i e-booki), jak i audiobooki. Potwierdzają to obserwacje z wcześniejszych badań BN: e-booki i audiobooki nie konkurują z tradycyjnymi książkami papierowymi, lecz stanowią ich uzupełnienie.

Szczegółowy raport Biblioteki Narodowej:

Jak wygląda w Polsce czytelnictwo e-booków i audiobooków? 

E-booki twórcy badania traktują jako należące do tej samej kategorii co książki papierowe, obie te formy odbiera się bowiem za pomocą wzroku. O audiobooki od 2019 roku twórcy badania pytają niezależnie od czytania książek i e-booków, dzięki czemu można wyznaczyć grupę osób, które książek słuchają, lecz ich nie czytają.

Najpopularniejsze w Polsce są nadal książki papierowe – sięga po nie 98% czytelników (39% Polaków), e-booki czyta 6% czytelników (2,5% Polaków).

Audiobooków słucha tylko 3% badanych Polaków. 6% czytelników łączy czytanie ze słuchaniem – tylu respondentów wymieniło zarówno książki w formie tekstowej (papierowe i e-booki), jak i audiobooki.

Wniosek? Identyczny, jak w ubiegłych latach:

e-booki i audiobooki nie konkurują z tradycyjnymi książkami papierowymi, lecz stanowią ich uzupełnienie.

Istnieją wąskie grupy odbiorców, którzy wybierają tylko e-booki lub audiobooki – pokazuje to wykres 2, zamieszczony nieco wyżej. Zwykle jednak osoby czytające książki drukowane nie mają oporów przed sięgnięciem po formaty. Czytelnicy dobierają sposób odbioru treści do swoich aktualnych potrzeb i preferencji, dostępności pewnych publikacji oraz dogodnych okoliczności ich recepcji  – na przykład w czasie przejazdów samochodem najwygodniejsze są audiobooki, a w poczekalni u lekarza można „przerzucić się na e-book czy książkę papierową. 

Skąd czerpaliśmy książki, które czytaliśmy w 2019 roku?

Podobnie jest ze źródłami, z których badani pozyskują czytane przez siebie książki papierowe i e-booki oraz słuchane audiobooki – są one różne w zależności od możliwości, jakimi dysponuje dany użytkownik i dostępności interesujących go pozycji książkowych. Jeśli wymieniano więcej książek, często pochodziły one z różnych źródeł.

Skąd czerpaliśmy książki tradycyjne?

Skąd czerpaliśmy ebooki?

Skąd czerpaliśmy audiobooki?

Których autorów czytaliśmy najczęściej w 2019 roku?

Rok 2019 przyniósł istotną zmianę w rankingu najpopularniejszych autorów – do pierwszej trójki najpopularniejszych polskich autorów weszła Olga Tokarczuk. Choć od momentu debiutu tytuły jej książek zawsze były wymieniane przez respondentów badania Biblioteki Narodowej, nigdy wcześniej nie trafiła do masowego obiegu czytelniczego i nie miała szans konkurować z popularnymi autorami literatury gatunkowej, przede wszystkim thrillerów i romansów oraz polskiej literatury klasycznej z listy lektur szkolnych.

Przyznanie Literackiej Nagrody Nobla w 2019 roku, a także Nagrody Bookera w 2018, wprowadziło Tokarczuk do szerszego obiegu czytelniczego.

Czytelnicy w pierwszej kolejności sięgnęli po książki noblistki, które wcześniej otrzymały Literacką Nagrodę „Nike”: Biegunów (aż 2,5% ogółu czytelników) i Księgi Jakubowe (2% czytelników). Duże zainteresowanie budziła też zekranizowana powieść Prowadź swój pług przez kości umarłych, czytano także jej najwcześniejsze utwory, np. Prawiek i inne czasy, E.E.

Na sukces Tokarczuk szybko zareagował polski rynek wydawniczy, proponując czytelnikom nie tylko wznowienia poszczególnych dzieł noblistki, ale również – co warto odnotować – zwiększoną o blisko 200 tytułów podaż powieści i opowiadań zaliczanych do literatury pięknej. W tej grupie w stosunku do poprzedniego roku wzrosła liczba tytułów literatury najnowszej oraz książek polskich autorów.

Remigiusz Mróz przed Olgą Tokarczuk

Mimo że Olga Tokarczuk otrzymała Nagrodę Nobla jesienią, zdążyła osiągnąć wysoką pozycję na liście autorów najpoczytniejszych książek (choć nie znalazła się na samym jej szczycie). Najczęściej wskazywano tu Remigiusza Mroza, autora czterdziestu trzech powieści należących do wielu gatunków literackich, w większości powieści kryminalnych. Pisarz ten, obecny w szerokim obiegu czytelniczym już od trzech lat, minimalnie wyprzedził noblistkę.

Po raz pierwszy od 2012 roku listę autorów najczęściej wymienianych książek otwiera aż trzech pisarzy współczesnych, wygrywających pod względem popularności z Sienkiewiczem, który wraz z Mickiewiczem zawdzięcza swą trwałą obecność w zestawieniu uczniom szkół średnich. Dotąd udało się to tylko E.L. James i Stephenowi Kingowi. W 2019 roku najliczniejsze grono odbiorców znajduje literatura gatunkowa: przede wszystkim kryminalna, sensacyjna, a zwłaszcza thriller psychologiczny. Warto podkreślić wysoką poczytność polskich autorów znanych już od co najmniej kilku sezonów (Katarzyny Bondy, Marka Krajewskiego, Joanny Chmielewskiej i przede wszystkim wspomnianego wcześniej Remigiusza Mroza). Wśród obcych autorów kryminałów wciąż wysoko utrzymują się: Harlan Coben, Stephen King i klasyk gatunku – Agatha Christie. Ostatnie lata przyniosły swoistą modę czytelniczą na thriller psychologiczny, który zdobył masową popularność m.in. dzięki twórczości Stephena Kinga i Pauli Hawkins. Obecnie zainteresowanie czytelników tego gatunku skupia przede wszystkim proza B.A. Paris.

Powieści Stephena Kinga od dekady znajdują w Polsce wielu czytelników. W czytelniczym obiegu jest kilkadziesiąt tytułów, niektórzy respondenci czytają po kilka jego książek. Wśród najpopularniejszych pozycji można wymienić: cykl powieści fantastycznych Mroczna wieża; horrory: Lśnienie, Doktor Sen, Komórka, Instytut, To; dystopię Wielki marsz, postapokaliptyczny thriller psychologiczny Bastion o świecie zniszczonym przez epidemię, powieści detektywistyczne Pan Mercedes i Koniec warty.

Stałe miejsce w wyborach lekturowych dorosłych Polaków zyskał romans erotyczny, który do powszechnego obiegu czytelniczego wprowadziła w 2012 roku brytyjska autorka E.L. James cyklem rozpoczętym powieścią Pięćdziesiąt twarzy Greya. W 2018 roku polscy czytelnicy otrzymali rodzimy odpowiednik tego gatunku: debiut Blanki Lipińskiej – 365 dni, który szybko zamienił się w trylogię (Ten dzień, Kolejne 365 dni) i błyskawicznie zdobył popularność, czemu towarzyszy gasnące już zainteresowanie książkami E.L. James.

Wśród najpoczytniejszych książek nowych autorów w 2018 i 2019 roku wyróżnia się oparta na faktach powieść Tatuażysta z Auschwitz Heather Morris. Jej czytelnicy chętnie sięgają zarówno po kolejne książki Morris, jak i po publikacje innych autorów piszących o tej tematyce.

Z klasyki literatury pięknej w masowym obiegu czytelniczym znajdują się stale dwaj autorzy: Henryk Sienkiewicz i Adam Mickiewicz.

Henryk Sienkiewicz od początku dokonywanego pomiaru społecznego zasięgu książki należy do pierwszej piątki najpoczytniejszych autorów (tabela 2). Chociaż najczęściej dociera do czytelników przede wszystkim na drodze szkolno-klasycznego obiegu czytelniczego, to jednak wyniki ostatnich pomiarów czytelnictwa wskazują, że wśród jego odbiorców dominują osoby starsze, które wiele lat temu skończyły naukę szkolną. Czytelnicy prozy Sienkiewicza najliczniej czytali Krzyżaków (co było zasługą uczniów), następnie wymieniali przede wszystkim Potop oraz Quo vadis. Należeli do różnych środowisk społecznych i grup wiekowych, interesowali się rozmaitą literaturą.

W obiegu polskiej klasyki znajduje się także twórczość Adama Mickiewicza – również stale obecna wśród powszechników lekturowych, to znaczy autorów zdobywających minimum 1% czytelników. Respondenci najczęściej wymieniali Dziady i Pana Tadeusza. W grupie badanych deklarujących czytanie jego utworów znajdowali się przede wszystkim uczniowie szkół średnich.

Najpopularniejsi pisarze w Polsce:

W listopadzie 2019 roku przeprowadzono kolejną edycję badania czytelnictwa książek w Polsce. Badanie to jest realizowane cyklicznie od 1992 roku, a więc od przeszło ćwierćwiecza. W trosce o jak największą rzetelność wyników zdecydowano, że tym razem zostanie ono wykonane dokładnie w tym samym czasie (15–18 listopada 2019 roku) w ramach trzech badań omnibusowych organizowanych przez Ipsos Sp. z o.o., Kantar Polska S.A. oraz PBS Sp. z o.o. Podstawę tegorocznych analiz stanowiły połączone wyniki z trzech niezależnych sondaży sporządzonych na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie osób w wieku co najmniej 15 lat, dając łącznie 3 tysiące respondentów (N=2982). Wszystkie trzy sondaże przeprowadzono metodą CAPI (Computer Assisted Personal Interview), którą wykorzystywano również w poprzednich edycjach badania. Cele poznawcze badania, wstępne hipotezy i założenia dotyczące doboru próby – tak jak dotychczas – sformułowano w Instytucie Książki i Czytelnictwa Biblioteki Narodowej. Kwestionariusz ankiety zawierał 25 pytań, z których większość zadawano również w latach ubiegłych.

Badanie, o którym mowa, służy sformułowaniu diagnozy najważniejszych zjawisk i trendów w dziedzinie czytania książek. Jest badaniem socjologicznym, a nie bibliotekoznawczym, tzn. w polu zainteresowań znajdują się tu wszelkie praktyki czytania książek – niezależnie od ich rodzaju (literatura piękna, publikacje naukowe i popularnonaukowe, teksty użytkowe itd.), formy edytorskiej (drukowane kodeksy, e-booki) czy źródła pochodzenia (książki kupione, otrzymane w prezencie, pobrane z Internetu, pożyczone od znajomych, rodziny czy z bibliotek).

Pełen raport Biblioteki Narodowej znajdziecie tutaj