Żółty krokus
Laila Ibrahim

TRUDNE OBLICZE MIŁOŚCI
2024 rok żegnam z książką Laili Ibrahim "Żółty krokus". Powieść przenosi czytelnika na południe Stanów Zjednoczonych do miejsca, gdzie kontrasty społeczne i zasady obowiązujące wśród właścicieli majątków ziemskich i ich podwładnych skłaniają do refleksji...
Jeśli zastanawialiście się kiedyś, czy dziecko może pokochać swoją nianię bardziej niż rodzoną matkę, to musicie koniecznie poznać opowieść o Mattie i małej Elisabeth. Ona jest czarnoskórą niewolnicą na plantacji tytoniu Fair Oaks w Wirginii i po urodzeniu własnego synka zostaje mamką dla malutkiej Lisbeth Wainwright, do której żywi wyjątkowe uczucia. Silna więź, jaka przez dziewięć lat rozwinęła się pomiędzy zniewoloną Afrykanką i córką właścicieli majątku, zdecydowanie wykracza poza standardowe relacje. Mattie pokochała swoją podopieczną całym sercem, a i dziewczynka bardzo mocno się do niani przywiązała. Niestety nadchodzi dzień, kiedy na łące zakwitł pierwszy żółty krokus i dziewięcioletnia Elisabeth musi pogodzić się z faktem, że już nigdy nie zobaczy swojej Mattie. Jednak po upływie długich dziesięciu lat los w zaskakujący sposób ponownie zetknął ze sobą obie kobiety...
Powieść Laili Ibrahim "Żółty krokus" jest jej debiutem literackim. Historia została zainspirowana prawdziwymi opowieściami, które autorka wykorzystała tworząc postacie Mattie i Lisbeth oraz budując wokół nich interesującą fabułę. Muszę przyznać, że historia na tyle mocno mnie zaintrygowała opisem na okładce, że postanowiłam uzupełnić swoją biblioteczkę o ten właśnie tytuł. I oczywiście nie żałuję.
Moim zdaniem książki inspirowane prawdziwymi wydarzeniami mają tę wyjątkowość i zaletę, że zawsze się obronią w ogromnym natłoku stricte fikcyjnych opowieści. Ustawiam je zazwyczaj wyżej i mam dla nich szczególne względy. W powieści "Żółty krokus" autorka przenosi nas do XIX wieku, do czasów poprzedzających wybuch wojny secesyjnej, aby nakreślić ciekawy portret amerykańskiego społeczeństwa podzielonego w zasadzie na dwie warstwy - ludzi białych i czarnych, na panów i niewolników. Ten jaskrawy i wyrazisty obraz przedstawia brutalne realia i twarde reguły, które uzupełnione zostały o całą gamę wzruszeń i emocji. I choć w tej powieści problem niewolnictwa został przedstawiony w sposób dobitny i kontrastowy, to mimo wszystko pozostaje tłem dla całej opowieści. Laila Ibrahim skupiła się przede wszystkim na przywiązaniu, bezwarunkowej miłości i strzępkach dobra, które staje w opozycji do niesprawiedliwości, wykorzystywania i wszelkiego zła. Sporo miejsca autorka poświęciła też zasadom, konwenansom, aranżowanym małżeństwom i tradycji, której każda młoda panienka z bogatego domu powinna się podporządkować. W końcu to był czas, kiedy przyszłość zależała od mężczyzn, a wybór własnej drogi przez kobiety nie był ani popularny, ani mile widziany.
Powieść jest krótka, choć treściwa. Jednak jeśli o mnie chodzi to wolałabym aby autorka pokusiła się o rozbudowanie i uzupełnienie niektórych wątków. Chętnie dowiedziałabym się więcej na temat życia Mattie i jej rodziny od czasu, gdy spotkała się z mężem i synkiem. Życie Elisabeth w Ohio do momentu porodu również owiane jest tajemnicą, a szkoda. Rozwinięcie tych wątków pozwoliłoby na uniknięcie przeskoków w treści.
Podczas lektury nieustannie towarzyszyła mi w pamięci dwutomowa opowieść Kathleen Grissom "Dom służących" i "Blask wolności", z którymi podświadomie porównywałam "Żółty krokus". Przy tej przepięknej, rozbudowanej sadze rodzinnej książka Laili Ibrahim wypada blado, jest trochę niedopracowana, choć to historia ze sporym potencjałem, który można byłoby lepiej wykorzystać. Należy jednak pamiętać, że "Żółty krokus" to debiut literacki autorki, moim zdaniem całkiem udany, ciekawy i miły w odbiorze. Spędziłam z tą książką naprawdę przyjemny wieczór, a przeczytana historia na pewno zostanie w mojej pamięci na długo.

Matti ma zaledwie dwadzieścia lat ale już ma małego synka z którym niedługo będzie musiała się rozstać, kobieta jest niewolnicą i będzie musiała zostać mamką dla dziecka swojego władcy. Kiedy nadchodzi dzień porodu z bólem serca oddaje synka swojemu Dziadkowi i idzie do posiadłości Wainwrightów, Matti poznaje malutką Elisabeth i chociaż nie jest ona jej własnym dzieckiem, rodzi się między nimi mocne uczucie które przetrwa bardzo długo. Po latach kiedy mąż i syn Matti uciekają do wolnego kraju Ohio kobieta tylko liczy dni kiedy ona i jej nowo narodzona córka będą mogli do nich dołączyć, czy uda im się uciec? Czy Elisabeth postąpi zgodnie z sercem czy rozumem? I czy kiedyś będzie dane im jeszcze raz się spotkać?
Książka od razu urzekła mnie okładką, jest tak piękna że nie mogłam doczekać się aż po nią sięgnę, starannie wydana i z pięknymi zdobieniami w środku. Historia jest równie piękna co i smutna, nie mogłam czytać o tym jak biali ludzie wywyższali się nad czarnymi i uważali się za lepszych chrześcijan, chociaż to oni nie byli godni nimi być. Niewolnictwo to dla mnie obcy i trudny temat, nie rozumiem jak można bez uczuć traktować drugiego człowieka, jak rzecz, Lisabeth jako jedyna z wyższych sfer bratała się z niewolnikami i na prawdę dobrze im życzyła. Niestety jedna osoba to za mało żeby coś zmienić ale pomimo że nie może pomóc może w tym nie uczestniczyć, a to już dużo.
Jest pewna wiara do której po przystąpieniu do niej wyrzekasz się rodziny która w niej nie jest, obca osoba jest wtedy ważniejsza niż własna mama, podobna sytuacja była tutaj, ważniejszy jest prestiż i obcy ludzie niż własne dziecko, jeżeli ono przestaje wykonywać twoje rozkazy przestaje być również twoim dzieckiem. Jest to ogromnie smutne ale dla niektórych dobre imię rodu znaczy więcej niż miłość i rodzina.

Jak już wielokrotnie wspominałam - lubię kiedy fabuła książki ma swoje umocowanie w prawdziwej historii, choćby w najmniejszym stopniu. Już kiedy zobaczyłam okładkę "Żółtego krokusa" wiedziałam jakiej tematyki ta lektura będzie dotykała, a po przeczytaniu zarysu fabuły liczyłam na bardzo wzruszającą opowieść i taką też otrzymałam.

Akcja powieści, której autorką jest Laila Ibrahim, toczy się głównie na plantacji Fair Oaks w latach  1837-1859 i w późniejszym okresie - nieokreślonym datami. Bohaterki są dwie - panienka Elisabeth (w skrócie Lisbeth) i czarnoskóra Mattie - niewolnica.
Narratorką jest Lisbeth, którą poznajemy od momentu narodzin. Mattie pracuje na plantacji, której właścicielami są rodzice - dopiero narodzonej dziewczynki. Czarnoskóra kobieta również niedawno urodziła dziecko - chłopca o imieniu Samuel, wobec tego zostaje wybrana na mamkę dla córki właścicieli plantacji i jednocześnie zostaje odseparowana od swojego dziecka.
Od tej pory będzie musiała zajmować się panienką Lisbeth, a swojego syna będzie widywać przez okno i raz w tygodniu na zaplanowanych wizytach. Początkowo Mattie nie żywi głębszych uczuć do dziewczynki, jednak z czasem obdarza ją miłością.
Wychowana w czasach niewolnictwa Lisbeth, ma wpajane - odkąd zaczęła cokolwiek rozumieć z otaczającego ją świata, że posiadanie niewolnika jest nie tylko czymś zupełnie normalnym, ale i jest to niebywałe szczęście. To cel życia czarnoskórych ludzi.

Dwie kobiety z różnych światów. Jedna podległa drugiej i historia o narodzinach rodzicielskiej miłości - mimo że niezwiązanej biologicznie, przywiązaniu i oddaniu.
Książka jest napisana bardzo prostym językiem, bez wyszukanych metafor, czy silenia się na poetykę, a mimo to wzrusza i w niektórych momentach bardzo boli. 
Autorka wyraźnie zaznacza kontrast między bogatymi i wykształconymi właścicielami żyjącymi bez jakichkolwiek zasad moralnych, a pozbawionymi wolności prostymi ludźmi, uwięzionymi w nigdy niekończącej się ciężkiej pracy, których jedyną szansą na wolność jest ucieczka, karana niezwykle surowo.
Ale to niejedyny kontrast. Drugim są żony panów właścicieli. Kobiety jakby na własne życzenie pozbawione samodzielnego myślenia, samostanowienia, przywykłe do własnej wygody i bezsensownej egzystencji skupionej na ładnym wyglądzie, rodzeniu dzieci, i urządzaniu wystawnych przyjęć. Tak bardzo wrosły, wpasowały się w czasy, w których żyją, że kompletnie nie przeszkadza im upodlenie drugiego człowieka, ani wykorzystywanie seksualne niewolnic.

Jest jednak Lisbeth, córka właścicieli, wychowana przez czarnoskórą niewolnicę, będąca zupełnym przeciwieństwem wszystkich dorosłych i wielkich pań, z jej otoczenia. Dziewczynka, która jest uosobieniem narodzin zmian, wysuwania własnych wniosków, nie sugerowania się zasłyszaną prawdą i twardego przeciwstawienia się krzywdzie. Dorastająca Lisbeth często konfrontuje własne problemy i oczekiwania z tymi, z którymi zmaga się jej opiekunka.
Równocześnie losy Mattie i jej wychowanki pokazują jak to, co dajemy do nas wraca i dlaczego warto być dobrym człowiekiem i nie bać się wychodzić przed szereg by przemówić głosem słabszych.