Żałując macierzyństwa
Orna Donath

Żałując macierzyństwa to książka, która w rzeczywistości jest zbiorem artykułów autorstwa izraelskiej socjolog Orny Donath, która poświęciła osiem lat badaniom zjawiska żalu związanego z decyzjami kobiet, które zostały matkami.

Artykuły te podzielone są na sześć rozdziałów, z czego każdy porusza inną kwestię związaną z tematem. Artykuły przeplatane są autentycznymi wypowiedziami dwudziestu trzech kobiet biorących udział w badaniu. Kobiety, które zdecydowały się na rozmowę z autorką, pochodzą z różnych środowisk, są w różnym wieku, niektóre z nich są już nawet babciami. Dzięki temu zróżnicowaniu, zjawisko to mogło zostać zbadane z szerokiej perspektywy, w bardzo wnikliwy sposób.

Książka ta porusza bardzo kontrowersyjny temat, który w niektórych społeczeństwach uznawany jest również za temat tabu, przez co wzbudziła ona wiele głosów na całym świecie. Właśnie społeczeństwu, jego konstruktom i stereotypom autorka poświęciła przeważają część swojej książki. Dzięki temu, że kładziony tu jest szczególny nacisk na kulturowe i społeczne „mądrości” i „dogmaty”, lektura ta na wielu z nas będzie miała uświadamiający, otwierający wpływ.

Na początku autorka ustala przyczyny, które sprawiły, że bohaterki jej artykułów (tak jak i inne kobiety żałujące) zdecydowały się na zajście w ciąże. Z wypowiedzi badanych kobiet, jasno wynika fakt, że większość z nich zostały mamami przez presję i nacisk pronatalistycznego społeczeństwa, rzucającego na prawo i lewo hasła głoszące, że kobieta bez dziecka nie zasługuje na miano „kobiety kompletnej”, „dziecko to prawdziwe pragnienie każdej kobiety” czy „poczekaj aż będziesz miała swoje, zmienisz zdanie”. Brzmi znajomo, nieprawdaż? Właśnie te obietnice „pełni” i „szczęścia” zakorzenione w społecznej mentalności doprowadziły (i nadal doprowadzają) wiele kobiet do cierpień i szeroko rozumianego żalu, który jest kolejnym z głównych tematów obecnych w tejże pracy. Część książki poświęcona jest wnikliwemu studium nad istotą żalu, żalu jako zjawiska pojawiającego się w odniesieniu do przeszłości, której się nie da zmienić. Kobiety biorące udział w badaniu otwarcie mówią o tym, że gdyby mogły cofnąć się w czasie i zmienić swoją decyzję, zrezygnowały by z macierzyństwa. Równocześnie te same kobiety zwracały również uwagę na to, z jak wielkim społecznym stygmatyzmem i alienacją muszą się liczyć wszystkie te osoby, które tego żalu nie ukrywają. Orna Donath w dalszej części swojej książki kładzie również nacisk na różnicę faktem pojawiającego się żalu, a bezinteresowną miłością, które kobiety, które żałują, darzą swoje własne dzieci.

Podsumowując, książka sama w sobie zawiera bogatą treść popartą licznymi badaniami, przypisami i dającymi do myślenia cytatami (w szczególności tymi autorstwa jednej z największych przedstawicielek feminizmu ubiegłego wieku – Luce Irigaray). Jedyne, czego mi w tej pozycji brakuje, to brak szerszego ujęcia sytuacji kobiet w bardziej ogólnikowym podejściu, nie tylko z punktu widzenia (nie)zostania mamą.

Żałując macierzyństwa, porusza kontrowersyjne kwestie, które zazwyczaj zostają przemilczane, ponieważ konformistyczna natura ludzka nie chce o nich słyszeć. Zarówno artykuły, jak i wypowiedzi, którymi są one przeplatane, budzą ambiwalentne uczucia, burząc wcześniejsze światopoglądy, uświadamiając nas w tym, jak bardzo jesteśmy ograniczeni przez społeczne konstrukty i stereotypy, przez które czujemy się tak jak gdybyśmy dostali „publiczne przyzwolenie” na ocenianie i krytykowanie osób, która poza te stereotypy i dogmaty wychodzą. Jest to książka, po którą powinna sięgnąć każda kobieta, niezależnie od tego czy jest przyszłą, obecną lub „niczyją mamą”, ponieważ lektura ta składnia do refleksji nie tylko na temat macierzyństwa, ale przede wszystkim na temat pozycji i roli kobiet we współczesnym społeczeństwie.

Pozycja Żałując macierzyństwa została napisana przez Ornę Donath – socjolog, która latami przeprowadzała badania, opierające się na wywiadach z kobietami, które żałują, że zostały matkami.

Dlaczego ta książka zyskała moje zainteresowanie? Jak już wspomniałam z kilku powodów. Po pierwsze jest to publikacja badań socjologicznych, których jak dla mnie cały czas jest za mało. Po drugie porusza temat kontrowersyjny, nowy, o którym nie mówi się głośno. Po trzecie porusza temat, który dotyczy wszystkich kobiet. Tych, które mają dzieci, tych, które nie mają, tych, które nie chcą mieć dzieci, ale i tych, które cały czas nie podjęły ostatecznej decyzji.

Po przeczytaniu tej pozycji tyle myśli kłębi się w mojej głowie, że nie wiem, od czego zacząć.

Książka porusza wiele strun, które wolelibyśmy, aby zostały nietknięte. Jest mocna, przepełniona emocjami, strachem i żalem. Żalem przede wszystkim. To w tych niecałych 300 stronach zawarł się głos kobiet. Matek, które chciałyby cofnąć czas i zostać mamą niczyją (oryginalne tłumaczenie: nobody’s mom).

Z jednej strony słuchając tych historii, uświadamiasz sobie, jak mało jest w tym czerni i bieli, a ile odcieni szarości. Jak trudne musi być opowiedzenie o tym, z czym zmagają się te kobiety, ale jak jeszcze trudniejsze musi być życie z ukrywaniem swojego żalu.

Badane kobiety mieściły się między 26, a 73 rokiem życia. 5 z nich w trakcie badania było już babciami. Kobiety wywodziły się z różnych klas społecznych. Wywiady zostały przeprowadzone z 23 kobietami.

Zacznijmy jednak od początku. Od pytań, które zadała Orna.

Obok kobiet, które pragną mieć dzieci, ale nie mogą, obok kobiet, które realizują się w macierzyństwie i obok kobiet, które mimo trudności, jakie macierzyństwo przed nimi stawia, kochają być matkami – są kobiety, które chciałyby być niczyją mamą. 

Jakkolwiek wydaje nam się to absurdalne, nieludzkie, samolubne czy po prostu dziwne – tak jest. Mimo iż społeczeństwo nie jest na to przygotowane. Takie kobiety żyją obok nas …i nie jednokrotnie mają już dzieci. Dlaczego? O tym będzie później.

Kobieta, która nie chce mieć dzieci – ma pod górkę już na starcie. 

Społeczeństwo wywiera nacisk na wszystkie kobiety. Każda powinna być matką. Co więcej, każda powinna nosić w sobie instynkt macierzyński. Gdyby to było takie oczywiste…

W społecznej opinii kobiety rodzą się po to, by w końcu zostać matkami. Kobieta bezdzietna jest dla nas jakby niepełna? Często litujemy się nad takimi osobami, nie zdając sobie sprawy, że to może być świadoma decyzja, a kobiety, które nie zostały mamami są w swoim życiu w pełni szczęśliwe i spełnione.

Trudno nam to zrozumieć – dlatego tym lepiej, że powstają takie publikacje jak książka Orny Donath.

Jedna z badanych kobiet (mama trojga dzieci między 5, a 10 rokiem życia), twierdzi, że niechęć do macierzyństwa jest w niektórych z nas zakodowana od samego początku. Nie zawsze jednak zdajemy sobie z tego sprawę, nie zawsze chcemy ten głos dopuścić do swojej świadomości. Boimy się. Boimy się ostracyzmu i odrzucenia.

Proszę spojrzeć, jak bardzo ciało i dusza jest…ono wie. Nie mam żadnych problemów z płodnością, a trójka moich dzieci, a dokładniej mówiąc, te dwie ciąże były związane z leczeniem niepłodności. Ponieważ ja po prostu nie zachodziłam w ciążę. Bo tak naprawdę nie chciałam. To proste. I to jest niesamowite. To jest niesamowite. Ja po prostu nie chciałam.  

Autorka książki zapytała swoje uczestniczki badania, czy widzą jakieś plusy macierzyństwa. Wiele z nich miało problem z przytoczeniem ich. Dużo łatwiej było im pokazać, jakie minusy niesie ze sobą posiadanie dziecka. Często jednak pojawiały się odpowiedzi, które sugerowały, że jednym z głównych plusów jest odhaczenie jednego z punktu, na które społeczeństwo wywiera ogromny nacisk, czyli posiadanie dziecka.

Innymi słowy, zdaniem badanych kobiet plusem mienia dziecka jest to, że społeczeństwo nie patrzy na Ciebie krzywo. Na kogoś, kto obiega i odstaje od normy. Nie musisz tłumaczyć się przed rodziną, dlaczego nie masz dziecka. Nie musisz wysłuchiwać wiecznych oskarżeń o egoizm i nie zostajesz wycofany z grup społecznych, do których wcześniej należałeś.

Jedna z kobiet, które udzieliły wywiadu (mama dwójki dzieci między 10, a 15 rokiem życia), mówi tak:

Przez lata wchodzisz i wychodzisz z grup społecznych – na początku mogą to być twoi przyjaciele ze szkoły średniej, potem  twoi przyjaciele z wojska, potem są to przyjaciele z uczelni, a potem są to pary i spotkania par – a w następnej fazie pary przychodzą z dziećmi.  Wspólna rozmowa ma nowy punkt, wokół którego się toczy – nie, co będziesz studiować na uniwersytecie, ale jak przebiega ciąża, jakie są procesy i jak rozwija się dziecko, i czy zaczęły one chodzić lub cokolwiek innego. 

A kiedy nie jesteś w tym kręgu społecznym, powoli zaczynasz tracić grupę, do której należysz, inaczej mówiąc – interakcję z nią. Nie jestem bardzo towarzyską osobą, więc przypuszczam, że mocno mnie to nie martwi, ale coś wisiało w powietrzu, że ludzie wokół zaczęli wchodzić do tych grup. […] Jest to rodzaj biletu wstępu do społeczeństwa. Dużo on ułatwia. 

Wiele badanych kobiet macierzyństwo postrzega, jako brak wolności. Wieczne zamartwianie się o kogoś, permanentne zmęczenie i żal, że podjęli taką decyzję. Zastanawiacie się pewnie, dlaczego kobiety podjęły się urodzenia dziecka, skoro nie chciały ich mieć?

I tu znów nic nie jest czarno-białe. Nie ma jednoznacznych odpowiedzi. Ile kobiet, tyle motywów.

Obawa przed ocenianiem, zbyt silny nacisk społeczny, z którym nie mogły sobie poradzić, początkowe niezdawanie sobie sprawy, że jednak nie chcą mieć dzieci (niektóre kobiety dochodziły do tego, wtedy gdy już były matkami), czy wiara w słowa innych: jak będziesz miała dziecko, wszystko się zmieni, pokochasz je i zobaczysz, jaki to jest skarb, czy nie możesz mówić, że nie chcesz mieć dzieci, bo nie miałaś ich i nie wiesz, ile dają radości, albo uśmiech dziecka jest wart wszystkich trosk, trudów i zmartwień. I wiele, wiele innych.

Wszystkie z badanych kobiet chciałyby cofnąć czas i nie urodzić dziecka. Mimo iż każda z nich czuję się zawstydzona, wygłaszając te słowa, bo wspominają o tym, że bardzo kochają swoje dzieci i są najlepszymi matkami, jakimi tylko mogłyby być. Wspominają tylko o tym, że chciałyby mieć tą wiedzę, co mają dzisiaj. Wtedy by tego nie zrobiły.

Łatwo jest nam oceniać innych. Szczególnie jeżeli mocno odbiegają od obrazu, jaki znamy od zawsze.

Nie raz szeroko otwierałam oczy ze zdziwienia, czytając wypowiedzi badanych kobiet. Nie raz musiałam zamykać książkę, by zastanowić się nad tym, co ja właśnie czytam. I mimo że jestem osobą, w której wiele jest pokładów liberalizmu i tolerancji – i ja łapałam się na oceniających myślach. 

Z czego nie byłam dumna. Bo nie jestem na miejscu tych kobiet. Nie wiem, jak ja bym się zachowała. Jakie ja miałabym myśli. Jak ja bym sobie próbowała z tym poradzić. Nie wiem tego i Wy też tego nie wiecie.

A jak trudno jest walczyć ze społecznym narzutem, wie tylko ten, kto choć raz odstawał od niego.

Łatwo nam zarzucać egoizm. 

Mówi się, że kobiety chcą zostać niczyją matką z lenistwa, z obawy przed porodem, czy z powodu nastawienia na karierę. Jakże dalekie jest to od prawdy wiedzą wszystkie kobiety, które matkami zostać nie chcą. Oprócz badanych kobiet autorka przytacza też wypowiedzi z forum dla kobiet Kobiety, które nie chcą zostać matkami. Powodów może być wiele, ale prawie żaden nie jest związany z wyżej wymienionymi.

Po prostu nie chcą, nie czują tego. Jak to powiedziała jedna z kobiet na forum:

„Nie” znaczy „nie”.  Niechęć, by mieć dzieci, nie jest zakorzeniona w myśli, że byłoby ciężko się nimi zająć. Jest to czysta niechęć, kropka. 

Zastanawiam się, czy byłoby inaczej, gdyby ktoś inny je miał, gdyby ciąża i poród były przyjemne i łatwe – ale wciąż myślę, że nie chciałabym mieć dzieci.

Nawet gdybym żyła w świecie, w którym inni pomagają lub nawet wychowują dzieci zamiast mnie, to nie zmieniłoby faktu, że nie chcę dzieci po prostu dlatego, że nie czuję potrzeby ani pragnienia, aby je mieć.

W pozycji tej znajdziecie wiele historii i wiele odpowiedzi na pytania, których nawet nie próbowałam tu poruszyć.

Dlaczego mając jedno dziecko, kobiety decydowały się na następne. Czy zdaniem badanych kobiet, warto mówić dzieciom o tym, że żałują one macierzyństwa czy (jeden z bardziej poruszających rozdziałów) o tym, czy kobieta może tak po prostu odejść od rodziny i czy badane kobiety, chciałyby to zrobić.

W pozycji tej poruszonych zostało wiele kwestii. Część z nich siedzi we mnie i aż prosi się o wypuszczenie na światło dzienne. Nie zdziwcie się więc, jeżeli pojawi się tu więcej tekstów z tej dziedziny.

Książkę tę polecam wszystkim. Po prostu wszystkim – ku świadomości.

Książka ta stała się w mojej głowie punktem zapalnym do powiedzenia tego, co wypowiedziane jeszcze nie zostało. Do mówienia o tym, o czym za mało mówimy. Do spojrzenia na to, na co patrzeć nie chcemy.

Bo kobieta powinna mieć wybór. Bez społecznego nacisku.

"Żałując macierzyństwa" jest książką naukową, jednak dzięki autorce lub pani Elżbiecie, która przetłumaczyła książkę (biorąc pod uwagę prośbę autorki) sprawiły, że jest ona napisana w sposób przyjazny czytelnikowi. Książkę czyta się bardzo szybko, mimo to często się ją odkłada i myśli o tym, co właśnie przeczytałam. Wypowiedzi kobiet, z którymi autorka przeprowadzała wywiad były momentami smutne, momentami szokujące, ale głównie wzbudzały współczucie wobec tych kobiet. Kobiet, które chciałyby być niczyimi mamami (dosłownie tłumaczenie nobody's mom). Kobiety, które nigdy nie chciały być mamami, ale tak się ich życie potoczyło... że zostały. Część z kobiet ma więcej niż jedno dziecko, a niektóre są już babciami.

Wytłumaczenie pojęcia żalu macierzyństwa u wielu kobiet różniła się, jednak wszystko, czego było im żal było spowodowane tym, że mają dzieci. Co prawda kobiety, które się wypowiadały zapewniały o tym, że kochają swoje potomstwo i dbają o nie, i nie chcą mówić im, wprost, że żałują tego, że istnieją. Każda z nich na pytanie czy gdyby mogły cofnąć czas, zmieniłyby zdanie o założeniu rodziny? Każda z nich zapewnia, że nie podjęłaby znowu decyzji o zostaniu matką. Jedna z wypowiedzi szczególnie utknęła mi w pamięci... Kobieta byłaby w stanie pozbyć się tego brzemienia tu i teraz.

Zapewne i tak nie przekazałam wam tego, o czym myślę odnośnie tej lektury, ale jest to raczej książka, o której powinnam zacząć po prostu mówić, bo napisać się po prostu nie da! Mądra, dająca do myślenia, poruszająca momentami...

Po tej lekturze, zapewniam, że nigdy więcej nie skomentuję decyzji żadnej z kobiet, o nie posiadaniu swoich dzieci. Wiem już, że może to zrujnować ich życie. Każdej niepewnej kobiecie zaś za każdym razem będę polecała tę lekturę, żeby się zastanowiły poważnie nad tą decyzją. I co najważniejsze.

KOBIETO pamiętaj, że szantaż, poczucie powinności, społeczeństwo itp. nie mają prawa wymagać od Ciebie tego, żebyś rodziła i wychowywała wbrew swojej woli!

"Żałując macierzyństwa" to książka, która podważa obiegową myśl, że naturalną i niekwestionowaną rolą kobiety jest bycie matką. Orna Donath podejmując decyzję o rezygnacji z macierzyństwa często słyszała, że będzie tego żałowała, że jeszcze jej się odwidzi.
Jako socjolożka postanowiła spojrzeć na kwestię żalu od drugiej strony. Przeprowadziła badania na grupie kobiet które żałują, że zostały matkami. Z przeprowadzonych 23 rozmów wyłania się obraz osób, które zaszły w ciążę ponieważ tego od nich oczekiwano. Kilka z nich miało więcej niż jedno dziecko. Warto mieć świadomość, że każda z osób kocha swoje potomstwo i nie wiąże z nim uczucia żalu.

Oprócz tytułowego żalu wszystkie kobiety łączy poczucie winy. Wewnętrzny konflikt i świadomość, że to co czują będzie niezrozumiałe dla otoczenia. Mając dzieci źle czują się w roli matek. Utrata wolności, zmiana sposobu życia, ogromna odpowiedzialność, izolacja od świata i wymóg bycia szczęśliwą  - to najczęściej powtarzające się odczucia, które doprowadziły do tego, że bohaterki nie odnalazły się w roli matek. Macierzyństwo ogranicza, a mówienie o tych ograniczeniach stygmatyzuje kobiety.

Ta książka daje rzadką możliwość dotknięcia prawdziwego tabu. Tematu, który tak bardzo odstaje od naszej rzeczywistości, że nawet o nim nie myślimy. Czytając "Żałują macierzyństwa" trzeba zapomnieć o takich słowach jak egoistka i wyrodna matka. Zamiast oceniać każdą wypowiedź, wsłuchać się w to co mają do powiedzenia bohaterki. Mówią o sprawach bolesnych, kontrowersyjnych, np. o tym czy matka może zostawić rodzinę i czy chciałaby to zrobić. Należy uświadomić sobie, że nie wszystkie kobiety chcą mieć dzieci. Trzeba to uszanować i zamknąć temat.

Są matkami. Jedne od roku, inne od kilkudziesięciu lat. Dbają, opiekują się, przewijają, uczą, odbierają telefony od kochających je wnuków. Ale czy uśmiechy posyłane w kierunku szczęśliwego dziecka prezentującego swój najnowszy obrazek naprawdę są szczerze? Czy ten obrazek to rzeczywiście coś, co mają ochotę oglądać? A może dobra mina do złej gry to ich sposób na przetrwanie i jednocześnie pokazanie sobie i światu, że dadzą radę? Tak, mowa tu o kobietach, które zostały matkami i  żałują tego, bo choć kochają swoje dziecko całym sercem, to nie było ono szczytem ich marzeń, bo okazało się inaczej niż w marzeniach, bo mąż i rodzina naciskali, bo wypadało, bo jakiś inny powód.

Zacznę od marudzenia na temat samej realizacji pomysłu, bo jest coś, co wolałabym dużo bardziej niż wywód podobny do doktoratu. Pełne wywiady, jakie autorka przeprowadziła na potrzeby tej książki. I niech cała książka by się z nich składała. Tu natomiast jest mieszanka. Fragmenty wypowiedzi bohaterek „zatrudnionych” do zbierania materiału pojawiają się dość często. Ale ja czuję lekki niedosyt. Dla mnie jest po prostu odrobinę za dużo teorii i analizy, a brak mi pełnych historii tych kobiet, które zgłosiły się do projektu.

Żal jest jak tymczasowy prom przenoszący swój ładunek z tego, co było, przez to, co mogłoby być, do myślenia o przyszłości w świetle przeszłych doświadczeń. (str. 208)

Autorka rozpoczęła swe badania w 2008 roku w Izraelu i prowadziła je przez pięć lat. Dokładnie zbadała grunt, przeanalizowała różne kraje i ich sytuacje. Wybrała Izrael, bo tam kobieta ma średnio trójkę dzieci. Przedstawia punkty widzenia dwudziestu trzech różnych kobiet  w przedziale wiekowym od 26-73 roku życia (nawet takich, które mają już wnuki, więc są matkami od wielu lat). Stara się pokazać podejście do niechcianego macierzyństwa na tle społeczeństwa, które nie wyobraża sobie, jak to możliwe: nie chcieć mieć dzieci, skoro to główne, najważniejsze zadanie w życiu każdej osoby płci żeńskiej. Nie każda kobieta musi być matką. Bywa, że decyduje się na dziecko, bo mąż tego żąda: dziecko albo rozwód. Najbardziej książka skupia się na zrozumieniu samego pojęcia żalu. Od tego się zaczyna i towarzyszy praktycznie cały czas.

Nie jest to łatwy temat. Pani socjolog podejmuje go w taki sposób, że czytając chcesz się jak najwięcej dowiedzieć, a autorka jak najwięcej przekazać. Ja czytałam ją dość długo i wolno. Często się zatrzymywałam, wracałam do niektórych momentów.

Ciekawostką jest fakt, że autorka miała wpływ na polskie tłumaczenie. Poprosiła o dokładne tłumaczenie zwrotu „nobody’s mom”, nawet jeżeli będzie to niezgodne z polską gramatyką (str.12).

To nie jest książka biograficzna czy powieść. To zbiór niezwykle ciężkich artykułów, w których Orna Donath powtarza, że kobieta ma prawo do własnych uczuć, pragnień, a macierzyństwo to niekoniecznie dla każdej kobiety punkt obowiązkowy w życiu, bez którego nie może być szczęśliwą. Mówi bez ogródek i owijania w bawełnę, co tym bardziej brzmi kontrowersyjnie. Czy autorce udaje się kogokolwiek z myślących inaczej przekonać do swoich racji? Z pewnością tytuł ten ma być ostrzeżeniem i zmusić do przemyśleń. Bo dziecko to poważna decyzja na całe życie!

Tytuł tabu, minimalistyczna, ale przyciągająca wzrok okładka, kontrowersyjny temat i prawdziwe świadectwa kobiet. To wszystko wręcz sprowokowało mnie do sięgnięcia po tę pozycję. Tym razem naprawdę mam nadzieję, że również na Was te czynniki zadziałają i książka pojawi się w Waszych biblioteczkach.

"Żałując macierzyństwo" to książka o niezbyt przewrotnym tytule, a raczej bardzo bezpośrendim, ponieważ mówi właśnie o kobietach, które swojego macierzyństwa żałują. Bycie matką w kulturze stało się właściwie częścią bycia kobietą. Socjolog Orna Donath spotyka się z kobietami, które postanawiają opowiedzieć jej o swoich doświadczeniach, o kobietach, dla których macierzyństwo nie jest spełnieniem marzeń, ale koszmarów. Jak radzą sobie w świecie pełnym potępienia, osamotnione w swoim uczuciu? Jak wychowują swoje dzieci i co zrobiłyby gdyby mogły przeżyć swoje życie na nowo?

"Jest taka powszechna prawda, takie założenie, że my wszystkie chcemy mieć dzieci i nie będziemy szczęśliwe, jeśli nie będziemy ich miały. (...) Mam troje dzieci. To nie jest łatwe. Istnieje silna dychotomia między treściami przekazywanymi przez społeczeństwo a Twoimi uczuciami."

Szczerze mówiąc, jeśli chodzi o opinię na temat macierzyństwa to należę do większości. Zawsze wydawało mi się, że bycie matką jest częścią kobiecości i dla każdej kobiety powinien przyjść czas na podjęcie takiej decyzji. Nie rozumiałam, jak widząc malutkie stworzenie, można powiedzieć: "żałuję macierzyństwa". W dzisiejszym społeczeństwie wypowiedzenie takich słów, jest traktowane niczym przestępstwo, ale czy da się to zrozumieć?

Orna Donath przywołuje historie różnych kobiet. Kobiet, które zdecydowały się na macierzyństwo z różnych powodów, kobiet w różnym wieku i z różnymi doświadczeniami. Każda z nich deklaruje, że gdyby mogła cofnąć czas, matką by nie została. Mówią szczerze i bardzo osobiście o tym, jak radzą sobie z wychowaniem swoich dzieci. O tym jak wolałyby dzieci nie mieć, ale jak swoje potomstwo kochają.

"Było mi ciężko powiedzieć, że posaidanie dzieci było błędem... Że w ostatecznym rozrachunku jest to dla mnie jedno wielkie obciążenie. Dużo czasu zajęło mi, zanim byłam zdolna powiedzieć te słowa. Myślałam, że skoro mówię coś takiego, to ludzie pomyślą, że jestem szalona. Dziś jest tak samo..."

Orna Donath podchodzi do kontrowesyjnego tematu bardzo profesjonalnie. Podoba mi się to w jaki subtelny, ale zarazem dosadny sposób mówi o kobietach, które spotkała. Wydaje mi się, że każdy kto choć raz ocenił jakąś matkę, powinien przeczytać tą powieść i spojrzeć na tę sprawę z innej perspektywy. Autorka uświadamia, jaką presję społeczeństwo wywiera na kobiety i jak oddziałuje to na ich życie.

Podsumowując, wydaje mi się, że ten temat nadal jest omijany, nadal nie jest powszechny i mimo tego, że wiele matek odczuwa to cierpienie, to mówienie o tym nadal jest wielkim tabu. Sądzę, że jest to pozycja, która racjonalnie pozwala spojrzeć na sytuację kobiet i zrozumieć ich problem. Absolutne "must read", które powinno znaleźć się na Waszych półkach.

Ocena:7/10

Jedna z książek o której na razie nic nie napiszę, bo nie mam do niej sił