Srebrna kość. Tajemnice Kijowa
Andrij Kurkow

Zastanawiałam się, jak przedstawić Wam „Srebrną kość” ukraińskiego autora Andrija Kurkowa, by oddać jej charakter i zachęcić Was do sięgnięcia do tę nietuzinkową powieść. Dlaczego okazało się to niełatwym zadaniem? Bo zdecydowanie wychodzi poza ramy gatunkowe. Z jednej strony można ją określić jako kryminał retro, historycznie osadzony w brutalnym, pełnym absurdów i chaosu porewolucyjnym Kijowie 1919 roku. Z drugiej z powodzeniem zaliczymy ją i do gatunku literatury pięknej z subtelnym elementem realizmu magicznego, który zaskakująco dopełnia fabułę.

Autor obdarza swojego, młodego, doświadczonego przez los bohatera, Samsona, nie tylko determinacją, wolą przetrwania i elastycznością w dostosowywaniu się do trudnych warunków, ale też sprytem. Chłopak potrafi myśleć i wyciągać wnioski, a co ważniejsze kieruje się wyniesionym z domu kodeksem moralnym, którego nie zmienia otaczająca go zewsząd śmierć, pasywność i egoizm. Budzi tym samym w czytelniku ogromną sympatię. Ale jeszcze większą ciekawość, bo zostając okaleczonym zyskuje niecodzienną, wręcz szpiegowską umiejętność.

Przedstawiony przez Autora świat jest surowy i brutalny, a wplatany w fabułę czarny humor i pełne absurdu sytuacje pogłębiają wrażenie jego groteskowości czyniąc go przekornie na wskroś prawdziwym. Doskonale oddana atmosfera rozpadającego się porządku, w którym jednostka musi znaleźć swoje miejsce i sens w otaczającym ją zewsząd chaosie zostaje wzmocniona poprzez przypadkowość przyjęcia niedoświadczonego Samsona do milicji w charakterze śledczego. Niespodziewanie jego często niekonwencjonalne metody śledcze i wynikające z niewiedzy decyzje zaczynają nabierać wagi, a nabyta specjalna umiejętność okazuje się cennym atutem.

To jednak nie prowadzone przez Samsona śledztwo, choć obnaża zaskakujące motywy, stanowi clou tej powieści, a ukazany w krzywym zwierciadle klimat ówczesnego Kijowa, w którym nie szokuje rekwirowanie mebli mieszkańców, dokwaterowanie czerwonoarmistów do ich mieszkań, losowa dostępność podstawowych dóbr i pensja, która „jest dobra, tylko jej nie wypłacają". Wyobraźnię wspomaga dodatkowo dołączona do książki mapa Kijowa pozwalając i nam przemykać niebezpiecznymi, pozbawionymi światła latarni ulicami.

To moje pierwsze, ale już wiem, że nie ostatnie spotkanie z twórczością Autora, bo choć w żadnej mierze nie przyrównałabym Samsona do Sherlocka Holmesa, to tę powieść pochłonęłam w mgnieniu oka. Krótkie rozdziały, żywe dialogi i zwięzła narracja doskonale oddały dynamikę zdarzeń, a wspomniany element realizmu magicznego, który urzekł mnie najbardziej, nadał historii unikatowego charakteru.

Kryminał historyczno-absurdalny to chyba najlepsze określenie dla "Srebrnej kości" Andrija Kurkowa, która jest pierwszym tomem serii nazwanej Tajemnice Kijowa. Historia toczy się wczesną wiosną 1919 roku w Kijowie, kiedy to wcale na ulicach nie jest bezpiecznie - trwa rewolucja bolszewicka, czerwonoarmiści przepychają się z kozakami, padają przypadkowe ofiary. I jedną z nich, pośrednio, staje się młody Samson, który nagle zostaje sam, bez rodziny. Miał być elektrykiem, a nagle zostaje milicjantem. To postać tak komicznie nieporadna, że wszystkie te wpadki, przypadki i dziwne sytuacje, które mu się zdarzają, nikogo dziwić nie będą. To on prowadzi śledztwo kryminalne i ma w nim do dyspozycji pewne środki, których nikt inny mieć nie może... Bo jak jego imiennik biblijny, Samson też ma siłę, tylko nieco bardziej... detektywistyczną ;) Sama zagadka kryminalna jest dobrym spoiwem, ale też nie dominuje nad historią - tutaj najważniejszy jest po prostu absurd życia codziennego. Kurkow z niesamowitą lekkością pióra obrazuje nam jak w tamtych czasach życie zmieniało się z dnia na dzień, jak nic nie było pewne, a o wszystkie dobra (nawet swoje) trzeba było nieustannie walczyć. Ale przecież żyć było trzeba, żyć i doświadczać, a że główny bohater jest człowiekiem młodym, to doświadczeń musi jeszcze nazbierać wiele. Historia toczy się tempem przyjemnym, niespiesznym, ale postacie są mocno ekspresyjne - widać to przede wszystkim w samym zapisie dialogów. Na pewno jest to coś niebanalnego na rynku kryminalnym, coś do czego na pewno będę chciała wrócić, gdy pojawi się tom drugi przygód Samsona.