Słownik biograficzny duchownych ewangelicko‐reformowanych. Jednota Litewska i Jednota Wileńska 1815‐1939
Ewa Cherner

Ocena: 0 (0 głosów)

Słownik wypełnia wiele luk w historii protestantyzmu na dawnych terenach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, szczególnie w XIX wieku. Widzimy Kościół sięgający swą strukturą XVI i XVII w. i trwający przy niej aż do 1939 roku. Obserwujemy wierne zaangażowanie starych rodów, jak Grabowscy, Grużewscy, Puttkamerowie, Mackiewiczowie, Moczulscy, Świdowie. Widzimy wpływ, jaki miały na Kościół ruchy migracyjne w XIX w.: emigracja Polaków z dawnego Wielkiego Księstwa oraz imigracja z różnych stron Europy wraz z rozwojem tych ziem. Widzimy polskie szlacheckie parafie, ale także Litwinów, Niemców, Żmudzinów, Czechów, Szwajcarów i potomków hugenotów. Następują procesy polonizacyjne, ale też germanizacja czy narastanie litewskiego ruchu narodowego, często w obrębie tych samych rodzin (Mieszkowscy, Dilisowie). Mamy nie tylko biogramy pastorów-spiskowców, jak Aleksander Kawelmacher, ale i osoby współpracujące z rosyjskim zaborcą, jak pastor Samuel Nerlich. Śledzimy historie prawdziwie tragiczne, takie jak pastora Jana Mollesona. Cała jego rodzina to pierwowzór rodziny Rollinsonów z Mickiewiczowskich „Dziadów”. Pastor, który nieświadomie donosi na swojego syna, skazanego przez to na śmierć, poddany zostaje do końca życia totalnemu ostracyzmowi. Jego żona Felicjanna wybłagała złagodzenie kary dla syna na dożywotnie zesłanie na Syberię i była jedyną osobą na pogrzebie męża. Mamy statecznych, sumiennych, stereotypowych pastorów kalwińskich, takich jak Władysław Kurnatowski, ale i jego bratanka, pastora-pieniacza, Bogusława Jana Kurnatowskiego. Mamy skandale obyczajowe – ale i zgodne, wieloletnie małżeństwa.

Dzięki ogromnej i mozolnej pracy Ewy Cherner udało się uchronić przed zupełnym zapomnieniem małe ojczyzny polskich i litewskich ewangelików: gimnazjum i pastorów w Słucku na Białorusi; parafię zahalską, położoną wśród poleskich błot, do której pastorzy podróżowali łódką i odprawiali nabożeństwa w drewnianych kaplicach, butwiejących i mozolnie odbudowywanych przez wiernych; garstkę ewangelików-reformowanych zbierających się na domowych kalwińskich nabożeństwach w Rohatyniu, przy dawnej polsko-rosyjskiej granicy z 1772 r. w Witebskiem; tyleż senny, co monumentalny katedralny kościół w Kojdanowie, który chroniły mury obronne i wieże pamiętające okres nie tak pokojowej kontrreformacji na tych ziemiach, Widzimy wielopokoleniowe dynastie pastorskie – Aramowiczów, Ceraskich, Kurnatowskich, Reczyńskich – koligacjami rodzinnymi sięgające początków reformacji w Polsce.

Parafrazując tytuł słynnej książki hrabiny Marion Doenhoff, książka Ewy Cherner przywraca nam choć na chwilę ludzi, których imion już nikt nie wymienia, nikt nie pamięta – oprócz Boga, któremu służyli.

Ks. dr Kazimierz Bem, Wprowadzenie (fragmenty)