Raj utracony
John Milton

Przepiękny i słynny poemat epicki z 1667 roku. Chyba każdy o nim słyszał, przynajmniej w szkole. Tych co nie przeczytali go w całości gorąco zachęcam. Pisany białym wierszem (bez rymów) o bardzo długich zdaniach może się wydawać trudniejszy w odbiorze. Jednak jest na tyle wciągający, że bardzo przyjemnie się czyta.

Ksiąg jest dwanaście. Każda rozpoczyna się argumentem streszczającym zawarte w niej wydarzenia prozą.

Opowiada znaną historię biblijną z początku księgi rodzaju o stworzeniu świata, człowieka, czasie spędzonym w raju i w końcu grzechu pierworodnym, który był przyczyna upadku. Autor dodaje trochę własnej fantazji do scen ze Starego Testamentu. Opisy są przepiękne człowiek niemal może przenieść się zarówno do raju jak i piekieł.

Choć opowieść jest o utracie raju przez człowieka to dużą rolę odgrywa w niej Szatan. Przynajmniej na początku można odnieść wrażenie że jest od głównym bohaterem poematu. Chwilami czytając można znaleźć w sobie współczucie dla niego i zrozumieć jego chęć zemsty.
Śledzimy losy szatana jak stara się wykonać powierzone sobie zadanie. Widzimy go jako walecznego wojownika, jako przywódce grupy, wspaniałego mówcę, podstępnego szpiega knującego chytre plany. Wielki i wyniosły a jednak zły. Czasem jednak widzimy w nim byłego anioła który tęskni za niebem, a nawet samym Stwórca, który jest ogromnie nieszczęśliwszy. Cierpi bo targają nim sprzeczne emocje, złość i chęć zdobycia władzy a także ogromna chęć powrotu do poprzedniego stanu.

„…O ja nieszczęśliwy!

Bowiem gdziekolwiek zwrócę lot, tam wszędzie

Gniew nieskończony, nieskończona rozpacz!

Gdziekolwiek zwrócę lot, tam wszędzie piekło,

Sam jestem piekłem, a na dnie otchłani

Głębsza, ziejąca otchłań się otwiera,

Przy której piekło, gdzie cierpię jest Niebem.”

Widzimy go w czasie triumfu a także podczas ostatniej klęski. Jako węża podstępnego i skazanego na wieczne pełzanie po ziemi. Musze przyznać ze ogromnie polubiłam ta postać przedstawiona przez Johna Miltona.

Poznajmy tez postacie Adama i Ewy. Piękne wizje miłości i szczęśliwości w raju. Ona dla niego doskonała tak samo jak on dla niej. Oddani sobie, nie mogą żyć bez siebie i niczego więcej poza swoim towarzystwem nie potrzebują (fakt nie mieli wyboru w miłości ale to i tak jest piękne :)) . Próba dana im przez Boga okazuje się być także próba miłości i choć w pierwszej zawiedli druga udaje im się przejść.

Pięknie opisana była również walka między aniołami a upadłymi wygnanymi z raju. Z jednej strony bardzo ludzka a jednocześnie nieziemska.

Poznajemy różne anioły podczas toczonych w poemacie rozmów. Wydają się nam wtedy bardziej ludzkie z uczuciami i zmartwieniami. Ciekawa jest rozmowa Adama z Rafaelem, kiedy człowiek pragnie się dowiedzieć jak i dlaczego powstał świat. Anioł udziela mu odpowiedzi, zaznaczając, że ma on prawo do wiedzy a jednocześnie podkreśla, ze nie będzie w stanie ogarnąć swoim umysłem wszystkiego i nie ma się tym interesować.

Na koniec poematu mamy również rozmowę człowieka z aniołem. Tym razem to Michał wyprowadzając człowieka z raju opowiada co przyniesie przyszłość, streszczając fragmenty biblii opowiada najbliższe dzieje człowieka. Jednocześnie pokazuje jak akara czeka ich i przyszłe pokolenia za grzech a także daje pocieszenie, że zło na sam koniec zostanie pokonane dzięki niewieście, potomkini Ewy, która zgrzeszyła.

Cały wiersz mówi o podziale na dobro i zło, moralności człowieka i jego podatności na grzechy. Choć człowiek wydaje się być na początku silnym władca wszelkiego stworzenia na ziem, później pokazuje jak bardzo jest słaby. Składa obietnice wierności, której nie potrafi dotrzymać. Ewa przedstawiona jest tu najsłabiej. Słucha pochlebstw węża i unosi się pychą, obietnice bycia równą Bogu są dla niej dostatecznie przekonywujące, by zaryzykować śmiercią. Popełnia grzech łakomstwa, ciągle jej mało i pragnie więcej. Adam jest bardziej przedstawiony jako osoba, która z miłości dała się nakłonić do grzechu. Woli wybrać śmierć razem z nią. Za każdym razem jest bardziej rozważny, nie chce puszczać Ewy samej a jednak ulega jej namowom. Można powiedzieć, że często coś w tym jest ile razy kobiety wiodą mężczyzn na pokuszenie ;).

W teorii każdy chrześcijanin zna historię grzechu pierwszych rodziców i przynajmniej trochę orientuje się, że miało miejsce coś takiego jak upadek zbuntowanych aniołów. Okazuje się jednak, że ta historia zawiera w sobie wiele tajemnic. Historia opowiedziana przez Miltona nie dość, że pokazuje motywacje postaci i głębię psychologiczną Szatana, to jeszcze rozjaśnia to, czego większość z nas najprawdopodobniej nie rozumiała w tekście Księgi Genesis! Nagle cała historia grzechu Adama i Ewy nabiera nowego sensu i odsłania głębię Bożego planu w niej...

A schodząc z kwestii teologicznych, utwór jest również napisany bardzo przystępnym językiem, może nie najłatwiejszym, ale do zrozumienia nawet dla mniej obeznanego w literaturze czytelnika. Myślę, że brak rymów w tekście może w tym pomóc. Jest tu też czytelny podział na księgi i przed każdą z nich pojawia się krótki opis jej wydarzeń. Samego wygnania z Raju jest tu niewiele, historia bardziej skupia się na pogłębianiu tego, co już znamy. Cieszę się, że w końcu mogłam się z tym dziełem zapoznać. Polecam.