Polskie dziedzictwo językowe na dawnych Kresach
Ewa Dzięgiel, Katarzyna Czarnecka, Dorota A. Kowalska

Ocena: 0 (0 głosów)

Tom piąty prestiżowej serii stanowi pokłosie międzynarodowej konferencji naukowej pt. Polskie dziedzictwo językowe na Kresach. W 20‑lecie badań Profesora Janusza Riegera nad polszczyzną kresową, która odbyła się 20-21 października 2011 roku w Warszawie. Wagę tematyki konferencji podkreśla objęcie jej honorowym patronatem przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego.

Konferencja miała charakter jubileuszowy, nawiązujący do założenia przez Janusza Riegera przed laty Pracowni Polszczyzny Kresowej i przedstawienia pionierskiego programu badań języka polskiego na Wschodzie, w szczególności zupełnie wówczas nieznanej współczesnej polszczyzny na Ukrainie. Badania te przyczyniły się m.in. do weryfikacji, często też falsyfikacji, wysuwanych wcześniej hipotez na temat zróżnicowania geograficznego i społecznego oraz właściwości polszczyzny kresowej, a także specyfiki wielojęzyczności mniejszości polskiej na wschodzie. O najważniejszych etapach badań „kresowych” Profesora oraz o uwarunkowaniach politycznych towarzyszących ich początkom pisze Ewa Wolnicz‑Pawłowska w artykule Tematyka kresowa w działalności naukowej Profesora Janusza Riegera. własny głos na ten temat dołączył też Jubilat w tekście Na jubileusz naszych badań nad polszczyzną kresową.

Systematyczne badania języka polskiego, który przetrwał burzliwe zmiany polityczne, rozpoczęły się właśnie na początku lat 90. ubiegłego wieku (z opóźnieniem ze względów politycznych) i dały w rezultacie publikacje, których materiałem źródłowym są zarejestrowane podczas ekspedycji terenowych nagrania współczesnej polszczyzny kresowej. Badania prowadzone w Pracowni Polszczyzny Kresowej IJP PAN i w innych ośrodkach zaowocowały nie tylko trwałym dorobkiem naukowym, ale też zgromadzeniem unikatowych archiwów dźwiękowych, nagrań rozmów z kresowymi Polakami, wspomnień, które mają również walor dokumentacyjny w odniesieniu do historii Polaków na Wschodzie, ich dramatycznych losów w epoce stalinowskiej, historii kościoła rzymskokatolickiego. W ten sposób udało się ocalić i utrwalić głos i relacje naszych rozmówców. Jednocześnie wiedza o mniejszości polskiej istniejącej obecnie na Litwie, Łotwie, Białorusi, Ukrainie i w Rosji, na terenach historycznie wieloetnicznych, wielojęzycznych i wielokulturowych, o jej języku i tożsamości, ma istotne znaczenie społeczne.

Na publikację składa się ponad 40 artykułów autorstwa badaczy reprezentujących kilkadziesiąt ośrodków naukowych z Polski, Białorusi, Litwy, Ukrainy, Rosji i Niemiec. Tom zawiera zarówno artykuły o charakterze przeglądowym oraz metodologicznym, jak i różnorodne szczegółowe analizy wybranych zjawisk lingwistycznych. Przeważają studia nad językiem, sytuacją socjolingwistyczną i tożsamością ludności polskiego pochodzenia na dawnych Kresach Wschodnich.

Autorzy pokazują funkcjonowanie i właściwości różnych odmian współczesnej polszczyzny kresowej, skomplikowaną problematykę wzajemnych wpływów językowych w wielojęzycznych wspólnotach i wielorakich czynników wpływających na zmianę zasięgu i funkcji polszczyzny kresowej na badanych terenach.

Podejmowaną tematykę wzbogacają m.in. rozważania historycznojęzykowe, onomastyczne i historyczne oraz teksty przedstawiające język i tożsamość przesiedleńców z dawnych Kresów na Ziemie Zachodnie. Praca stanowi nie tylko podsumowanie pewnego etapu badań nad polszczyzną kresową i kontaktami językowymi, ale też zapowiada kolejne tematy badawcze.

Prezentowane w tomie artykuły zostały dedykowane Profesorowi Januszowi Riegerowi przez przyjaciół, współpracowników oraz uczniów z Polski i zagranicy jako wyraz uznania dla naukowych dokonań Profesora, jego odwagi w podejmowaniu nowych wyzwań badawczych, jego uczciwości naukowej i życiowej. Współpraca z Profesorem jest wzorem dobrych praktyk naukowych i inspiracją dla naszej wielonarodowej grupy połączonej wspólnymi zainteresowaniami.