Patrzę
Monika Mostowik

„Patrzę” to zbiór kilkudziesięciu spojrzeń (różnymi oczami) na sferę kobiecości, z rozmaitych stron, od zewnątrz i wewnątrz. To dramatyczne historie około czterdziestu bohaterek. To dwadzieścia dwa znakomite, emocjonalne i pełne napięcia opowiadania Moniki Mostowik.
Bohaterki Mostowik nieustannie dążą do samopoznania i samookreślenia. Czasem z premedytacją, niekiedy nieświadomie. Autorka wyposażyła je w rozmaite narzędzia, dzięki którym mogą patrzeć i widzieć. Najczęściej próbują odpowiedzieć na pytanie kim jestem. I dlaczego. Jednak pisarka na tym nie poprzestaje, drąży głębiej – zastanawia się czy jesteśmy tacy jak inni, co nas łączy, a co różni od pozostałych? Kim jesteśmy w swoim wyobrażeniu, a kim w oczach innych? Jak się zachowujemy w samotności, a jak, gdy ktoś nam się przypatruje? Ta książka odsłania nie tylko naturę kobiet, na które się tu patrzy, ale także tych podglądających. Bo czyż nie kochamy obserwować, oceniać, porównywać się do innych? Bohaterki Mostowik robią to ciągle – usiłują zdefiniować siebie poprzez konfrontację z sąsiadką, przyjaciółką, siostrą, kochanką, kimś bliskim, ale i zupełnie obcym (kobieta-podmiot przegląda się w kobiecie-przedmiocie). Najczęściej właśnie to pozwala im nazwać własne emocje, potrzeby, lęki. Tylko nieliczne rezygnują z tego niezwykłego dialogu i przyznają, że aby poznać siebie wcale nie trzeba do tego drugiej istoty. Muszą tylko zmierzyć się ze sobą, wywrócić się na lewą stronę. Pisarka stawia bohaterki w różnych, najczęściej dramatycznych okolicznościach i oddaje im głos, obserwuje ich reakcje i uczucia. Ciekawi ją czy (i jak) poradzą sobie z samotnością, chorobą, bólem, ze strachem. Te kobiety często poznajemy w krytycznych momentach, gdy zmagają się same ze sobą i swoim ciałem. Autorka bywa bezwzględna – często kreuje sytuacje, w którym coś ważnego odbiera swoim postaciom i z uwagą śledzi jak one się do tej straty ustosunkują. Pozbawia je m.in. młodości, bliskich, pamięci, zdrowia, poczucia bezpieczeństwa, nadziei. Ten zbiór to oczywiście odmieniana przez wszystkie przypadki kobiecość. Ale równie ważne miejsce zajmują też samotność i pamięć. W moim odczuciu dopiero te trzy składniki – wzajemnie na siebie oddziałujące – tworzą trzon niemal każdego utworu. W „Patrzę” zachwycają genialne narracje. Mostowik to wnikliwa obserwatorka, jest zawsze w centrum opowieści, ale jednocześnie zachowuje dystans. Nie brakuje tu także ironii czy nawet subtelnego humoru. W tej prozie olśniewają nawet oczywistości, przedstawione w oryginalnym ujęciu. Autorka często nazywa i opisuje to, co przecież jest dla nas codzienne – ale właśnie przez tę powszechność przestaliśmy zwracać na to uwagę. Pisarka znalazła fascynujący sposób, by pisać o emocjach. Często metaforyzuje język, tka misterne porównania zaskakujące celnością, czasem zaś pisze niezwykle ostro zakończonym piórem, dosadnie, szczególnie gdy komentuje współczesność. Ta książka dotyczy głównie kobiet i ich spraw, ale również świata wobec kobiet. Bo jednak płeć ma znaczenie. Niektóre bohaterki buntują się przeciw charakteryzowaniu i ocenianiu ich ze względu na swoją kobiecość, wymykają się z ram płci, inne zaś pragną się w te ramy wpasować. Każda z nas jest tak bardzo inna, choć równocześnie wszystkie bywamy do siebie tak podobne. „Patrzę” to bez wątpienia literatura pytań, a co ciekawsze – autorka nie daje gotowych odpowiedzi. Pisarka odkrywa kobiecość, dociera do trzewi i zostawia czytelnika sam na sam z tym, co ujrzymy w tych wnętrznościach. Mostowik spokojnie buduje każdy utwór, by całkowicie powalić czytelnika w finale. To właśnie zakończenia sprawiają, że nagle z przyjemnej i satysfakcjonującej lektury tworzy się proza niepokoju, znaków zapytania, mentalnego dyskomfortu. Bo trzeba jakoś się ustosunkować, coś sobie uświadomić, wytłumaczyć, zobaczyć. A to często uwiera lub wręcz rani. I nawet dystans okazuje się niewystarczającą tarczą ochronną.