Obrona żarliwości
Adam Zagajewski

Tom esejów Adama Zagajewskiego poświęconych poezji, cieniom mistrzów (Herbertowi, Czapskiemu), filozofom, artystom oraz osobistym wspomnieniom. Obronie żarliwości, tytułowym szkicu zbioru, autor zastanawia się nad sensem pisania poezji, szukając odpowiedzi w lekturach ulubionych pisarzy i odwołując się do własnych doświadczeń. "Potrzebujemy poezji, tak samo jak potrzebujemy piękna", stwierdza Poeta, a sztuka oferuje nam wędrówkę, która szybko się nie skończy. Duchowa pielgrzymka przebiega między biegunami nieba i ziemi. Twórczy umysł potrzebuje obecności obu bezgranicznych przestrzeni; poznawanie ich prowadzi do odpowiedzi na pytanie o sens życia i twórczości. Próbując zdefiniować poezję Autor wkracza w subtelne rejony wiersza. Jego zdaniem twórczość to żarliwość; płomienny śpiew świata, na który odpowiadamy własnym, niedoskonałym śpiewem.

Obrona żarliwości to nie przełom, ale konsekwentna ewolucja i pogłębienie metafizycznego nurtu twórczości Zagajewskiego. Można tu znaleźć dalszy ciąg wątków znanych z wierszy i wcześniejszych esejów, zwłaszcza z tomu W cudzym pięknie. To właśnie on był w całości manifestem „życia wewnętrznego”, które, choć niewidzialne, jest nieskończenie bogatsze niż to zaznaczające się hałaśliwie w codzienności. [...]

Obronę żarliwościcechuje ta sama kondensacja znaczeń, którą spotyka się w poezji. Przejrzysty język pozwala mówić jasno i precyzyjnie o skomplikowanych kwestiach, a metafory umożliwiają osiągnięcie bogactwa znaczeń. [...]

W Obronie żarliwości znalazły się wycieniowane portrety ludzi i wizerunki miast, podobne do tych, jakie znamy z poezji. W twórczości Zagajewskiego da się odnaleźć symetrię wierszy i esejów, wzajemne przenikanie poezji i prozy. Bywają wiersze jak małe traktaty, maksymalnie skondensowane eseje. Z kolei szkice są jak elegie o zmarłych mistrzach (w tomie Pragnienie Czapskiemu poświęcony był wiersz Król, był także utwór napisany po śmierci Herberta). Mistrzowie poety „nie są nieomylni”, jak pisał w wierszu Moi mistrzowie, bywają starzy, schorowani i słabi. Uczą znosić po ludzku to, co ludzkie. Czapski jest dla autora „mistrzem niewiedzy”. Herbert udziela lekcji przezwyciężania za sprawą poezji własnych niedoskonałości.

To, co może wydawać się skrajnym pięknoduchostwem, wiara w sztukę, która zbawia, przeszło próbę ognia w życiu Józefa Czapskiego. Wykłady o powieści Prousta, jakie miał w obozie w Griazowcu, czy przysłany mu z Polski tom Norwida, który ratował przed zwątpieniem i duchową śmiercią, wreszcie uparte malowanie w starości dowodzą, że moc sztuki nie jest złudzeniem. [...]

[...]W esejach Zagajewskiego, tak obficie, ale i dyskretnie czerpiących z biografii, znajduje potwierdzenie rola jednostkowego, osobistego doświadczenia. Obronę żarliwości można czytać jako program dotyczący poezji, ale i jako przypomnienie wagi każdego ludzkiego życia. Pojawia się tu więc nie tylko poznany w latach szkolnych wielki poeta, ale i pochodząca ze Lwowa pani K., która piekła doskonałe torty. Nie lekceważmy „pań ze Lwowa” z ich przedwojennymi kapeluszami i rękawiczkami, z ich uprzedzeniami czy egzaltacją. Ich powojenne losy w Gliwicach czy Wrocławiu dawno powinny stać się tematem wielkiej powieści. A jeśli dotychczas nie są, to także dlatego, że daliśmy się przekonać, iż odbudowanie świata po potopie z małych kawałków arki nie jest niczym ważnym.

Człowiek ma prawo do nadawania wagi przeżyciom intensywnego szczęścia i intensywnego cierpienia. Z poradników i kolorowych gazet dowiaduje się, że to, co czuje, nie jest wyjątkowe, ale powtarzalne i banalne, bo przydarza się wszystkim. Ale radość czy ból, którego doznaje, są wyjątkowe i jedyne, bo zdarzają się właśnie jemu w jego niepowtarzalnym życiu - i o tym pamięta poezja, solidarna z jego samotnością. [...]Anna Czabanowska-Wróbel Poszukiwanie blasku („Tygodnik Powszechny”, nr 44/2002)

Kiedy po raz ostatni słyszeliśmy równie żarliwą obronę sensu naszego życia? Już nie pamiętam. Elżbieta Sawicka Pasażer łodzi podwodnej („Rzeczpospolita”, nr 233/2002)

Informacje dodatkowe o Obrona żarliwości:

Wydawnictwo: a5
Data wydania: 2002-08-02
Kategoria: Literatura piękna
ISBN: 83-85568-57-3
Liczba stron: 185