Recenzja książki: Rotmistrz Pilecki. Ochotnik do Auschwitz
Recenzuje: Danuta Szelejewska
Ważna jest pamięć o przodkach. Zwłaszcza jeśli chodzi o tych, których imiona nadawane są akcjom, fundacjom czy instytucjom. Odznaczony pośmiertnie Orderem Orła Białego polski oficer Witold Pilecki w pełni zasłużył – jak wynika z książki Rotmistrz Pilecki. Ochotnik do Auschwitz – na to, by szczegóły z jego życia i konspiracyjnej działalności poznawane były przez kolejne pokolenia.
Adam Cyra – pracownik naukowy Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu – przekazuje informacje w pełni udokumentowane, które składając się w całość, odzwierciedlają sylwetkę rotmistrza. Ponieważ treść publikacji obejmuje głównie działalność obozową Pileckiego, jego dzieciństwo i lata młodzieńcze zostały zaledwie zarysowane, a wspomniany przez autora udział w walkach o wschodnie granice Polski (1918-1921) oraz praca i działalność w Polsce niepodległej (1921-1939) zapowiadają heroiczną decyzję, jaką Pilecki podjął we wrześniu 1940 roku, dobrowolnie dołączając do łapanki i pozwalając się wywieźć (jako Tomasz Serafiński) do KL Auschwitz.
Na kartach Rotmistrza spisane zostały wspomnienia samego Pileckiego oraz jego towarzyszy, a fakty dotyczące konkretnych wydarzeń uzupełnione zostały o emocje towarzyszące decyzjom, działaniom i skutkom. Autor w swojej relacji zwraca uwagę czytelnika na najważniejsze aspekty działalności Pileckiego: rozpoczynający jego pobyt w Oświęcimiu akt brutalności władz obozowych wobec niego (przy rejestracji został uderzony drągiem w twarz za to, że tabliczkę z numerem niósł w ręku zamiast w zębach), potrzeba nieustannej czujności, trudne warunki tworzenia Związku Organizacji Wojskowej (ZOW), umacnianie kontaktów organizacji wojskowo-politycznych z więźniarskim ruchem oporu, umożliwiająca pozyskiwanie nowych członków obozowego podziemia częsta zmiana komand, likwidacja donosicieli, rozszerzenie wpływów konspiracji na teren obozu w Brzezince, meldunki o sytuacji w obozie, podziemna prasa, organizowanie potajemnych nabożeństw i nasłuchów radiowych. Autor ukazuje też utrudniające kontynuację pracy konspiracyjnej rozstrzeliwania kolejnych członków ZOW-u oraz zagrożenie dekonspiracją, które stały się przyczyną drobiazgowo przygotowanej udanej ucieczki Pileckiego z Auschwitz (po 947 dniach pobytu w tym miejscu).
Omawiając obozowy ruch oporu, Adam Cyra nie poprzestał na momencie opuszczenia przez rotmistrza obozu w nocy z 26 na 27 kwietnia 1943 roku. Przytoczył szczegóły związane z pracą niepodległościową, zakończoną udziałem w powstaniu warszawskim, pobytem w jenieckich obozach w Lamsdorfie i Murnau (1944-1945), działalnością Pileckiego jako oficera II Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa, powrotem do Polski (jako Roman Jezierski) w celu prowadzenia dalszej działalności konspiracyjnej (1945-1947), a także z aresztowaniem, kilkumiesięcznym wnikliwym śledztwem, oskarżeniem o szpiegostwo oraz wyrokiem śmierci przez rozstrzelanie (25 maja 1948).
Zobrazowana dokładnie opisanymi przechowywanymi w Auschwitz zdjęciami treść publikacji Wydawnictwa RM jest szczegółowa: znajdziemy tu daty, nazwiska, stopnie wojskowe, numery obozowe, liczby, trasy przemarszu, szczegółowe opisy tajnych akcji, zarządzenia mobilizacyjne, uzasadnienia decyzji, ale i osobiste przeżycia uczestników tamtego okresu (oparte o komunikaty, noty rządowe, rozkazy, szyfrogramy, odezwy, uchwały, zarządzenia i raporty). Każdy rozdział kończą obszerne przypisy. Wiele wyjaśniają aneksy: Zdjęcia członków Związku Organizacji Wojskowej w KL Auschwitz, Wykaz członków Związku Organizacji Wojskowej w KL Auschwitz oraz obszerny Raport rtm. Witolda Pileckiego z 1945 roku dotyczący działalności konspiracyjnej polskich oficerów więzionych w obozie. Pomocą służy wykaz skrótów i skrótowców, bibliografia (źródła archiwalne; prasa; źródła drukowane, wspomnienia i pamiętniki; opracowania) oraz indeks osób (przy nazwiskach więźniów KL Auschwitz podano w nawiasach ich obozowe numery).
Treść książki Rotmistrz Pilecki. Ochotnik do Auschwitz wyjaśnia, dlaczego Witold Pilecki zaliczany jest przez historyków do grona sześciu najodważniejszych przedstawicieli europejskiego ruchu oporu czasu II wojny światowej. Człowiek, który dobrowolnie dołączył do łapanki (taki ochotnik był tylko jeden) i pozwolił się wywieźć do obozu zagłady, by zorganizować tam podporządkowaną AK konspirację obozową, nie może zostać zapomniany.
