Recenzja książki: Przejrzystość zła

Recenzuje: Sławomir Krempa

Ta książka dla wielu będzie jak olśnienie. Dlaczego podczas wyborów prezydenckich kluczową rolę tak często odgrywają wzrost oraz uroda kandydata? Jaka jest prawdziwa przyczyna tak zgubnych często skutków chorób uznawanych niegdyś za pospolite i całkiem niegroźne? Skąd biorą się ekonomiczne kryzysy? Choć „Przejrzystość zła” Jeana Baudrillarda napisana została niemal 20 lat temu, opisuje bolączki współczesności tak trafnie, jak chyba żadna inna książka. To genialna i boleśnie jasna analiza z pogranicza socjologii i filozofii kultury – może nieco zbyt pesymistyczna w wymowie, lecz tak aktualna, że stać się powinna lekturą obowiązkową dla wszystkich zainteresowanych stanem współczesnym społeczeństwa i perspektywami, jakie stoją przed naszą cywilizacją. 

W swej książce francuski socjolog opisuje cywilizację trans-. Transestetyki i transetyki, transseksualności, transekonomii i transpolityki. Wskazuje na fakt, że te tak różne przecież kategorie przemieszały się z sobą do tego stopnia, iż trudno je wiarygodnie opisać dotychczas obowiązującymi kategoriami. Mówiąc przykładowo: dziś polityk musi być raczej estetyczny, piękny, musi stać się celebrytą – jego skuteczność, poglądy czy plany odchodzą za to na dalszy plan. Podobnie dzieje się również z innymi dziedzinami życia, które przemieszały się z sobą tak mocno, że trudno dokonywać w ich ramach obiektywnej oceny na podstawie jakichkolwiek kryteriów. 

Baudrillard pokazuje więc po raz kolejny, jak wciąż narasta wszechobecny szum informacyjny, jak następuje wirusowe zarażenie ponowoczesnością kolejnych dziedzin życia. Ukazuje, jak łatwo w tej sytuacji dokonywać manipulacji, jak łatwo budować popularność na wzbudzaniu odrazy wobec przeciwników oraz prezentuje kolejne zagrożenia, których nauczyliśmy się nie dostrzegać. 

Baudrillard podkreśla, jak w czasach zatarcia się jakichkolwiek kryteriów oceny w świecie rozmyło się i ukryło Zło. Zło rozumiane jako terroryzm< niebezpieczeństwo i zagrożenie, które – skryte pod płaszczykiem dbałości o wygodę, komfort, łatwość życia, wzbudziło zupełnie nowe problemy. 

Francuski filozof opisuje zagadnienia pozostające w obrębie zainteresowania socjologii, ale często sięga też po tematy z zakresu politologii. Nie obawia się pisania o chorobach cywilizacyjnych, o sprawach, którymi zajmują się medycyna i epidemiologia, ale nie unika również rozważań na tematy mikro- i makroekonomiczne. Zapowiada zjawiska, które 20 lat temu miały zacząć następować, a które dziś stały się już powszechnie obowiązujące, ale też komentuje je, opisuje i zapowiada kolejne konsekwencje. Baudrillard jawi się więc jako wspaniały wizjoner i znakomity badacz, krytyk konsumpcyjnego społeczeństwa i globalizacji. Jako geniusz nawołujący do stworzenia zupełnie nowego modelu Nauki, zredefiniowania jej przedmiotu, zbudowania takiej nauki, która będzie w stanie odpowiedzieć na potrzeby współczesności. 

Uderzają konsekwencja i kompetencja, z jakimi Baudrillard wizję swą buduje. Jego wywód jest ogromnie logiczny i klarowny. Francuski naukowiec pisze ogromnie zwięźle – wyjęcie jakiegokolwiek fragmentu mogłoby zburzyć szansę na właściwy odbiór całości dzieła. Ale też, gdy trzeba, Baudrillard prezentuje obrazowe przykłady, pozwalające pojąć jego wywód. 

Przykłady te bywają zaś konieczne, bowiem Baudrillard stosuje bogactwo terminów, z których wiele stworzył sam. Nie czyni tego jednak, by poszczycić się swymi kompetencjami, lecz by po przebiciu się przez gąszcz złożonych pojęć, czytelnik mógł zorientować się, że właśnie one gwarantują precyzję opisu rzeczywistości. 

„Przejrzystość zła” to więc naprawdę wielka książka. Wielka, bo zapowiadająca i opisująca procesy, które zaszły wiele lat po jej napisaniu. Wielka, bo w pełni odpowiadająca na potrzeby współczesności i ułatwiająca ogarnięcie, pojęcie, zrozumienie przemian, jakim podlegało i jakim wciąż podlega postkonsupcyjne społeczeństwo. Społeczeństwo czasu „po orgii”.