Recenzja książki: O naśladowaniu Maryi

Recenzuje: Damian Kopeć

Przez Maryję do Jezusa

Tomasz z Kempen - szerzej znany jako Tomasz à Kempis - to postać nietuzinkowa. Jest autorem jednego z najważniejszych dzieł dotyczących ascezy chrześcijańskiej, książki O naśladowaniu Chrystusa. To najbardziej znana praca tego zakonnika, ale jego dorobek jest znacznie szerszy. Średniowieczny autor, żyjący w latach 1380-1471, miał bowiem szczególne nabożeństwo do Maryi, Matki Chrystusa, również Ją wskazywał jako wzór do naśladowania. Antologia tekstów O naśladowaniu Maryi jest próbą ukazania tego fragmentu spuścizny mistrza życia duchowego, jakim był Tomasz à Kempis. Tytuł książki wprost nawiązuje do wspomnianej wcześniej jego najgłośniejszej pracy. O naśladowaniu Maryi jest wyborem różnych tekstów: psalmów, modlitw, refleksji i hymnów. Wszystkie je łączy cześć dla Matki Jezusa oraz pragnienie ukazania, że poprzez naśladownictwo Jej życia, cnót, postawy, przymiotów możemy zbliżać się do Boga.

Mistycyzm XIV i XV wieku - okresu, w którym żył Tomasz - pojawił się w niełatwym dla Kościoła momencie. Brak reform w Kościele i zawirowania społeczno-polityczne, zwłaszcza w okresie niewoli awiniońskiej papieży, doprowadziły do upadku autorytetu papiestwa. Problemom religijnym towarzyszyły zjawiska takie jak wojny, poczucie zagrożenia, epidemie, bieda, kryzys ekonomiczny czyli niepokoje społeczne i polityczne. To właśnie w tych warunkach pojawili się m.in. Mistrz Eckhart, Johannes Tauler i Henryk Suzo, kaznodzieje i pisarze ożywiający przeżywające trudności chrześcijaństwo. W Holandii powstały Domy Braci Wspólnego Życia, z których większość przystała do tak zwanej kongregacji z Windesheim. Z tego właśnie środowiska wyszedł Tomasz z Kempen.

Idea naśladownictwa, którą głosił wybitny kanonik regularny, jest mocno osadzona w atmosferze czasów, w których powstała, ale nadal pociąga swoim autentyzmem, żarliwością i głębią. Intuicje mistyków wieków średnich i czasów późniejszych dotyczące naśladownictwa nie tylko Jezusa, ale również Maryi potwierdził wyraźnie Sobór Watykański II. Oni zaś wyprzedzali myśl teologiczną nie tylko swoich, ale i całkiem bliskich nam czasów. Ich duchowość była mocno osadzona w Biblii, sięgała zatem do korzeni, o których nieraz zapominają współcześni, niby lepiej wykształceni teolodzy.

Teksty zawarte w zbiorze O naśladowaniu Maryi są napisane językiem pełnym emocji, podziwu, uwielbienia i wdzięczności. Miejscami brzmią jak poetycka proza religijna. Trudno się temu dziwić - wszak pisał je mistyk przeżywający swoją wiarę, a nie badacz oceniający przedmiot swoich analiz racjonalnym, chłodnym spojrzeniem. Nie jest to zatem zbiór przemyślanych rozważań, raczej zbiór wzniosłych myśli, zawołań, zapisanych na kartach emocji. Wyrażonych językiem pełnym głębokiego zaangażowania.

Bardzo charakterystyczny jest sposób pisania Tomasza z Kempen. Zwracają uwagę długie zdania, w których wymienia cechy, przymioty, oceny. Zadziwia bogactwo skojarzeń, porównań. Oto przykład:

Ta święta modlitwa Jezus i Maryja jest krótka do czytania i odmawiania, lekka do noszenia, łatwa do trzymania, słodka do rozmyślania, dobra do towarzyszenia w drodze, miła do odpocznienia, przyjazna do pocieszania, skuteczna do wspomagania, roztropna w prowadzeniu każdego biednego pielgrzyma i gardzącego tym światem - jest ona drogą prostą do życia wiecznego.

Na uwagę zasługuje tłumaczenie zebranych w książce tekstów Tomasza z Kempen. Trudno w pełni ocenić wierność oryginałowi, ale zgłębianie tekstu na pewno nie jest uciążliwe, mozolne. Nie ma niezrozumiałych archaizmów. Język jest bliski współczesnemu, ale jednocześnie nieuwspółcześnony. Forma, styl nie są „na siłę" przystosowywane do aktualnych wzorców. Wydaje się, że nieźle zachowany został duch epoki, w której teksty owe powstawały. Wydaje się to ze wszech miar pożyteczne. Z jednej strony bowiem uwspółcześnione tłumaczenia są lepiej zrozumiałe dla współczesnych przeciętnych czytelników, z drugiej nierzadko w tym procesie zmieniany jest kontekst, pełne znaczenie i wymowa zdań. Do szybkiego zapoznania się z tekstem lepsze są nowe przekłady, mocno dostosowane do aktualnej kultury i języka, zaś do delektowania się bogactwem znaczeniowym i przeżywania - starsze (nie mówiąc o zawsze najbardziej wartościowej lekturze, jaką jest zapoznawanie się z tekstem w języku oryginalnym).