Recenzja książki: Niewygodna historia hiszpańskiej wojny domowej

Recenzuje: milwaukee meg

Trudno jest napisać prawdziwą opowieść o bratobójczej walce. Opowieść, która jednocześnie oddawałaby sprawiedliwość jej uczestnikom, których poświęcenie i poniesione ofiary trudno traktować z przymrużeniem oka. Opowieść, która nie byłaby przy tym zatrważająco patetyczna i nadęta. Jednak czasem ta sztuka się udaje, chociażby Juanowi Enslavie Galánowi w niedawno wydanej „Niewygodnej historii hiszpańskiej wojny domowej”. Znany polskiemu czytelnikowi głównie z powieści fantasy Galán próbuje tu przedstawić, ze zmiennym szczęściem, w formie jak najbardziej przystępnej i ciekawej nawet dla mało zainteresowanego historią czytelnika, okrucieństwo i bezsens tej krwawej przygrywki do II wojny światowej.

Tytuł nie powinien nas zmylić; nie jest to pełna anegdotek i ciekawostek opowiastka o tym, co działo się przez te trzy lata w słonecznej Hiszpanii, ale całkowicie poważna historia bratobójczej wojny… Tyle że przedstawiona w sposób niespotykany w popularnonaukowych publikacjach. Jest to bowiem nie tyle zbiór informacji o ogólnych wydarzeniach tamtych lat, poprzetykany dla odpowiedniej objętości maszynopisu jakimiś wspomnieniami czy przykładami "z życia"; jest wręcz odwrotnie. Tutaj Historię, tę pisaną wielką literą, tworzą epizody – ktoś był obecny przy rozstrzeliwaniu lewicowców, ktoś dezerterował, ktoś siedział w okopach i próbował się przeczołgać dalej… Dopiero te wspomnienia, opowieści ludzi wielkich i maluczkich, okraszone są faktami i uogólnieniami. Trochę jakbyśmy zamiast dedukcji zastosowali w historii indukcję.

Początkowo zapowiada się ciekawie. Czytelnik dostaje nie suche fakty, a opowieści, zresztą stosunkowo wiarygodne dzięki krytycznej wobec nich postawie Galána. „Niewygodna historia…” znacznie lepiej więc przybliża te tragiczne wydarzenia, pozwalając na związanie się emocjonalne z jedną ze stron, nie odczłowieczając też konfliktu natłokiem cyferek, literek i skrótów. Jeśli atakowali nacjonaliści, to owszem, dowiemy się, jaka jednostka atakowała; jednocześnie jednak przedstawiona nam jest historia młodego szeregowca, który panicznie boi się rykoszetów. Łatwo można stwierdzić, co będzie bardziej interesujące. Trzeba też przyznać, że dosadność Galána działa tu tylko na plus: wreszcie któryś pisarz doszedł do słusznego wniosku, że człowiek, któremu oderwało pół nogi w wybuchu, nie wykrzyknie raczej „Ojej”, tylko bardzo opisowo przedstawi drzewo genealogiczne nieprzyjaciela. No i humor – „Niewygodna historia…” nie jest ani nadęta, ani niesmaczna -  wszystko dzięki dobrze wyważonej dawce czarnego i wisielczego humoru.

Ale pomimo tych wszystkich zalet, książka Galána nie zachwyca. W teorii zebranie wspomnień i sfabularyzowanie wydarzeń przełomowych, poukładanie ich w związku z wydarzeniami i przyprawienie suchymi faktami jest dobrym pomysłem; w praktyce wychodzi z tego jeden wielki chaos. To, że mieszają się miejsca i osoby, można jeszcze zrozumieć, ale żeby wydarzenia opisywane były zygzakiem… Raz jesteśmy w roku 1937, by potem wrócić do 1936, a następnie, by nadrobić, przeskakujemy do 1939 i powrócić (objazdem przez czasy przed wojną) do roku 1937. Zresztą autor, zafascynowany tematem, nie może zdecydować, co jest ważne, a co można pominąć; upycha więc wiele wątków na siłę, inne kończy w połowie, nie doprowadzając niektórych opowieści do logicznej pointy.

Nie będzie niespodzianką fakt, że „Niewygodna historia…” to książka dla zaznajomionych z hiszpańską wojną domową i orientujących się w temacie. To raczej rozszerzenie wiedzy już posiadanej niż osobna pozycja wprowadzająca do tematu. Chaotyczna i niespójna, choć z drugiej strony -intrygująca, nowa książka Galána to ciekawa, acz nie obowiązkowa, lektura, która nawet pomimo dość trudnej tematyki na pewno dobrze prezentować się będzie na liście wakacyjnych książek do przeczytania.