Recenzja książki: Nie każdy umiał się przewrócić

Recenzuje: Damian Kopeć

Spadając w górę

Zbiór opowiastek Nie każdy umiał się przewrócić Toona Tellegena nie jest książką nową. W języku holenderskim został opublikowany pierwotnie w 1993 roku. Polskie wydanie zostało w 2005 roku nagrodzone przez polską sekcję IBBY Dużym Dongiem, nagrodą przyznawaną wydawcom, w której ocenie podlegają nie tylko walory literackie, plastyczne i merytoryczne książek, ale również staranność wydania. Współautorką książki jest Ewa Stiasny, jej ilustratorka. Dlaczego współautorką? Ilustracje i układ graficzny są bowiem w polskim wydaniu nieodłączną jego częścią, ważnym uzupełnieniem i wzbogaceniem tekstu.

To nie jest typowa książka dla dzieci. Już okładka zwraca uwagę. Odręczne, niepewne litery, rysunki w pastelowych kolorach z silnie zaznaczonymi czarnymi pociągnięciami tuszu. Tekst został zintegrowany z ilustracjami Stiasny, które swoją formą mają raczej pobudzać wyobraźnię niż narzucać czytelnikowi konkretną wizję. Nie pełnią one roli skończonego obrazu, są raczej szkicem zachęcającym do uzupełnienia go własnymi wyobrażeniami.

W lesie holenderskiego pisarza i poety Toona Tellegena spotykają się różne zwierzęta: czapla, wiewiórka, mrówka, kret, słoń, świerszcz, nosorożec, żaba i inne. Rozmawiają ze sobą, piją razem herbatę, zastanawiają się, pałaszują miód, zadają pytania, pogrążają się w zamyśleniu. Ich rozmowy dotykają tego, co niby zwyczajne, nie budzące na co dzień wielkiego zainteresowania zwykłych ludzi. Czegoś, do czego jako dorośli przywykliśmy jak do słonecznych dni latem. Rozmowy te są podobne do pytań zadawanych przez małe dzieci, których naturalna ciekawość wyraża się w słowach dlaczego? czy a po co? Ten las i te zwierzęta są dziwne - przede wszystkim mówią i rozmyślają. Dziwne są tematy, którymi się zajmują. Dziwny jest ich świat, tak jak tak naprawdę dziwny jest i świat nasz. To tylko kwestia dostrzeżenia owej nieskończonej dziwności.

Mrówka powiedziała kiedyś jeżowi, że jeśli odpowiednio długo się nad czymś zastanawia i jest się cierpliwym, to wszystko można.

Patrzą na siebie, na świat, na życie inaczej. Nie przyjmują do wiadomości tego, co jest pozornie zupełnie oczywiste, jak owe "dwa plus dwa" dla większości z nas zawsze równa się "cztery". Dlaczego niby wszystko miałoby być proste? Jak mówić o rzeczach jakoby nieskomplikowanych, dla nas oczywistych komuś, kto nie ma o nich pojęcia? Nie zastanawiamy się, jak by to było opisywać przybyszowi z innej planety wszystko, co uważamy za powszechnie zrozumiałe. Zwierzęta Tellegena poszukują sensu, zanurzając się czasami w oparach fantazji, absurdu. Wywlekając słowa, wyrażenia, zdania na drugą stronę, by lepiej im się przyjrzeć i odkryć to, co w nich najistotniejsze, z czego są utkane, co wyrażają.

Głównymi bohaterami większości krótkich opowiastek zawartych w Nie każdy umiał się przewrócić są przede wszystkim mrówka i wiewiórka. Często pojawia się też słoń, który uwielbia wspinać się na czubki drzew i spadać z nich z łomotem. Zwierzęta przeżywają niewiarygodne przygody, wdają się w filozoficzne dysputy, miejscami podobne do tych, prowadzonych podczas podwieczorku u Szalonego Kapelusznika. Jedzą miód bukowy, popijają herbatkę, rozkoszują się chwilą i sycą milczeniem. Opowiadają sobie o tysiącu i jednej rzeczy, o których i tak nie da się napisać.

To książka dla dzieci i dla dorosłych. Każdy może w niej znaleźć coś dla siebie, o ile pozostało w nim coś z dziecka zadziwionego światem. Zapewne co innego zaciekawi jednych i drugich, co innego rozbawi. Humor mi - dorosłemu -wydaje się dość wyrafinowany, ale czyż dziecięce poczucie humoru nie jest właśnie takie? Zaskakujące i paradoskalne?

W dopracowanej, dopieszczonej pod względem edytorskim książce możemy zanurzyć się w odmętach myślenia, paradoksów, absurdów, rozważania znaczenia słów i sensu sformułowań. Możemy wraz z wiewiórką i mrówką przysiąść na chwilę, by zastanowić się nad... zastanawianiem się. Czekają tu na nas słoń, któremu wiatr porwał trąbę, żółw realizujący wielkie marzenie, by naprawdę głośno zaryczeć, czy jeż, któremu udało się zawisnąć w powietrzu nad polanką. Tu wszystko - no, prawie wszystko - jest możliwe.