Recenzja książki: Minotaur
Recenzuje: Beata Bednarz
Opowieść o nadzwyczajnej miłości na tle wielkiej polityki
Powieść Minotaur Benjamina Tammuza to jedna z najlepszych książek, jaka ukazała się w polskim tłumaczeniu w ostatnich latach. Ma wszystkie atuty, dzięki którym czytelnik czuje, że jest powoli zaskakiwany i wplątywany w intrygę, by po lekturze wyrazić żal, iż tak szybko skończyła się ta czarująca przygoda z literaturą… Kunsztownie skomponowana fabuła oparta między innymi na historii nadzwyczajnej miłości, znakomicie zarysowana postać głównego bohatera i wplecione między wiersze odniesienia do historii Izraela – to wszystko sprawia, że można zostać dosłownie pochłoniętym przez Minotaura, ale nie od razu. Muszę bowiem wyznać, że na początku lektury byłam nieco rozczarowana. Jednak autor stopniowo zaczyna wodzić czytelnika za nos, lawirować, a nawet uprawiać swoistą ekwilibrystykę. Zagadkowe wątki, związane niczym w węzeł, będą niespodziewanie rozsupływane, a w chwili odkładania książki na półkę wszystko będzie się stawać łatwe do zrozumienia.
Dla niewtajemniczonych polskich czytelników warto krótko przedstawić sylwetkę autora tej powieści. Jej tłumacz Michał Sobelman nazywa go ostatnim kananejskim romantykiem. Jeśli ktoś wybiera się do Tel-Awiwu, może zobaczyć, gdzie mieszkał pisarz: „Wiosną 2010 roku przy wejściu do niewielkiej kamienicy na bocznej uliczce odchodzącej od ulicy Dizzengoff, centralnej arterii północnego Tel-Awiwu, przybito niewielki szyld, informujący, że w budynku tym mieszkał Benjamin Tammuz, jeden najwybitniejszych twórców współczesnej literatury hebrajskiej, będąc jednocześnie piewcą uroku tego pierwszego hebrajskiego miasta. Dziś w domu tym, dziwnym zbiegiem przypadku, mieszka inny znany izraelski pisarz – Etgar Keret”.
Benjamin Tammuz (1919−1989) należy do tych twórców literatury hebrajskiej – urodzonych w latach dwudziestych ubiegłego stulecia albo we Wschodniej Europie, albo na terenie ówczesnej Palestyny − którzy brali udział w walce o powstanie państwa Izrael. Studiował prawo na Uniwersytecie Telawiwskim, a później historię sztuki na paryskiej Sorbonie. Minotaura napisał w Oxfordzie, gdzie w latach 1979−1984 był pisarzem-rezydentem tamtejszego uniwersytetu. Powieść ukazała się w 1980 roku, a kilka lat później przetłumaczono ją na dwanaście języków. Dopiero dziś polscy czytelnicy mogą sięgnąć po tę napisaną w niezwykle eleganckim i zarazem zniewalającym stylu powieść.
Losy głównego bohatera poznajemy z czterech punktów widzenia. Kiedy będzie się nam wydawać, że wiemy już dużo o nim, nagle stracimy poczucie pewności, bo pisarz postanawia jakby od początku opowiedzieć nam swoją historię… W każdej części, inaczej zatytułowanej, śledzimy do pewnego momentu życie, słowa i myśli różnych postaci. Jednak w finale uświadamiamy sobie, że ich losy ze sobą nierozerwalnie połączone. Fabuła jest oparta bowiem na niesamowitym i zaskakującym splocie okoliczności, zdarzeń, wypadków. Jej szczegółów lepiej nie zdradzać, aby nie zabierać potencjalnym czytelnikom przyjemności obcowania z tą mistrzowsko zbudowaną powieścią. Mogę tylko wyjawić, że tajny agent, którego imię nie od razu poznamy, w dniu swoich czterdziestych pierwszych urodzin zakochuje się w spotkanej w londyńskim autobusie młodej kobiecie. Po zdobyciu jej adresu zaczyna wysyłać do ukochanej anonimowe listy. Pierwsza część powieści ma zatem formę miłosnej epistolografii, jednak nie należy się tym zrażać, bo trzy kolejne będą porywające i na pewno nie zawiedziemy się, ale wręcz przeciwnie − będziemy olśnieni urodą języka i misternie skonstruowanym układem zdarzeń przedstawionych w utworze. Do tego stopnia, że po lekturze będziemy chcieli jeszcze raz przeczytać dwie pierwsze części, aby lepiej pojąć głębię tej prozy. Pisarz znakomicie łączy opowieść o niebywałej miłości, a raczej o tęsknocie za nią, z dziejami walki w wojnie wyzwoleńczej, a następnie szpiegowskiej działalności w legendarnym Mossadzie na tle polityki nowo powstałego państwa Izrael.
W czasie lektury należy zachować czujność i mieć otwarty umysł, gdyż powieść, jak sugeruje tytuł, jest urzekającą plątaniną nie tylko zdarzeń i sytuacji, lecz także historycznych i literackich aluzji.
Beata Bednarz
