Recenzja książki: Marek Aureliusz

Recenzuje: Danuta Szelejewska

Czasy rządów rzymskiego cesarza Marka Aureliusza przypadły na okres nieustających wojen i klęsk żywiołowych. On sam, stawiając wydarzeniom owych czasów czoła, do końca zachował poczucie obowiązku służenia krajowi i obywatelom. Nakładem Państwowego Instytutu Wydawniczego ukazała się biografia Marek Aureliusz, w której francuski historyk Pierre Grimal przedstawia szczegółowy portret ostatniego władcy panującego nad szczęśliwym Rzymem.

Opowiadając historię życia Marka Aureliusza, autor rozpoczyna od nakreślenia ówczesnego tła historycznego w Cesarstwie Rzymskim, co pozwoli czytelnikowi zrozumieć ogólne założenia epoki oraz zasady postępowania panujących wówczas władców. Rys wstępny pomógł Grimalowi przejść do właściwej biografii Marka Aureliusza, który urodził się w Rzymie w roku 121 n.e. Należąc do arystokracji wywodzącej się z prowincjonalnej elity, Aureliusz pobierał lekcje (według programu rozszerzonego) od najlepszych nauczycieli (oprócz nauki podstaw uczył się literatury, geometrii, dialektyki, filozofii, retoryki greckiej i łacińskiej oraz muzyki), od matki natomiast otrzymał przykład życia prostego, dalekiego od zbytku ludzi bogatych. Autor podkreśla rolę Hadriana, dzięki któremu już w wieku ośmiu lat przed Aureliuszem otworem stała kariera senatorska, natomiast zaręczyny z kobietą należącą do rządzącej rzymskiej dynastii ściśle związały go z przyszłą rodziną cesarską. Dalsze wydarzenia – pełnienie funkcji prefekta miasta, zamieszkanie w pałacu cesarskim na Palatynie, mianowanie na konsula, przyznanie tytułu cezara – nie zmieniły postawy Marka Aureliusza, który wciąż żył, kierując się prostotą.

W kolejnych rozdziałach Pierre Grimal opisuje sytuację imperium rzymskiego za panowania cesarza Antonina, analizuje założenia sofistów, wylicza obowiązki władcy (obrona państwa, prawodawstwo), skupia się (bardzo wnikliwie) na życiu intymnym, rodzinnym i osobistym Marka Aureliusza, po czym przechodzi do napisanego przez niego filozoficznego dzieła Rozmyślania (Do siebie samego), zawierającego świadectwa dotyczące życia Aureliusza oraz medytacje związane z ówczesnymi wydarzeniami.

Publikacja Państwowego Instytutu Wydawniczego skierowana jest do miłośników historii (zwłaszcza starożytnej). Imponująca ilość treści oraz długie ciągi rozumowań nie stanowią łątwej lektury. Warto jednak dodać, iż fakty podawane przez Grimala (a doskonale wplecione w tło epoki) pochodzą z wiarygodnych źródeł: Rozmyślania, dokumenty, traktaty, instrukcje, dzieła filozoficzne, zestawienia historiograficzne, listy. Są również motywy i wątki zaczerpnięte z mitologii, a także greckie pojęcia (oryginalną pisownię niektórych spośród nich zanotowano w nawiasach). Pomocą służą materiały dodatkowe: chronologia wydarzeń (od zamordowania cesarza Domicjana w 96 roku n.e. do śmierci Marka Aureliusza w roku 180 n.e.), przypisy końcowe (z podziałem na poszczególne rozdziały), obszerna bibliografia, alfabetyczny indeks osób oraz spis ilustracji. Na wewnętrznych stronach okładki zamieszczono mapki Imperium rzymskie u schyłku II wieku, a w tekst wpleciono dobrze opisane czarno-białe i kolorowe ilustracje (z różnych źródeł).

Należąca do serii Biografie Sławnych Ludzi książka Marek Aureliusz jest obszerna, ale i kompletna. Ten, który namiętnie wsłuchiwał się w rozważania filozofów (cesarz-filozof, filozof na tronie) i przyjmował w swoim życiu myśli stoików (jednak stoikiem nie był), jest przykładem sztuki życia zgodnego z zasadami, jakimi na codzień powinien kierować się człowiek: Jeżeli coś czynię, czynię, uwzględniając dobro ludzi (Księga VIII, 23) – oto jedna z wielu refleksji Marka Aureliusza, na pewno warta zastosowania.

Tagi: bóg