Recenzja książki: Krucjaty północne
Recenzuje: milwaukee meg
Wschodnie wybrzeża Bałtyku z idącymi głęboko w ląd przydatkami były w okresie średniowiecza tętniącymi życiem regionami, pełnymi różnorodnych kultur, kociołkiem wypełnionym najrozmaitszymi plemionami, religiami i konfliktami. W dalszym jednak ciągu ogólna wiedza na temat wydarzeń w tym regionie jest stosunkowo mizerna. Na szczęście braki w tym temacie w popularnej literaturze historycznej zostały dostrzeżone i podjęte zostały próby ich uzupełnienia – dlatego teraz każdy zainteresowany nadbałtyckimi terytoriami w czasie średniowiecza może uzupełnić braki sięgając po książkę Erica Christiansena „Krucjaty północne”.
Treść książki nie ogranicza się tylko, jakby wskazywał tytuł, do wypraw krzyżowych i innych sposobów nakłaniania tamtejszych plemion do przyjęcia jedynej słusznej doktryny religijnej. Wszystko rozpoczyna się tu od dokładnego opisu geograficznych uwarunkowań regionu, by potem przejść w doskonale wyważoną mieszankę analiz kulturalnych, społecznych i historycznych czynników jakie miały swój udział w kształtowaniu północno – wschodniej Europy. Krucjaty, jako wydarzenia o znaczeniu i w reszcie kontynentu zajmują tu oczywiście najwięcej miejsca; nie do przecenienia jest jednak próba dokładnego opisu wpływu jaki wyprawy krzyżowe miały na kulturę i strukturę tubylczego społeczeństwa, oraz vice versa: jak specyfika tych terenów wpłynęła na próby chrystianizacji. Niebagatelne znaczenie ma także to, że Christiansen nie powiela schematycznych obrazów mieszkańców tamtejszych terenów, próbując osadzać ich w realiach tamtejszego świata. Więc poganin niekoniecznie biega po lesie odziany w skóry, a chrześcijanie niekoniecznie spędzają całe ranki i wieczory na ryzykownym nawracaniu zatwardziałych bałwochwalców i wycinaniu świętych gajów.
Ale nawet to szerokie i wszechstronne podejście do tematu nic by nie dało, gdyby nie fakt, że Christiansen ma dar jasnego, spójnego i naprawdę interesującego przekazywania swoich myśli. „Krucjaty północne” są napisane, pomimo dość skomplikowanej miejscami tematyki, bardzo lekko i przejrzyście, tak że nawet opowieści o zalesieniu Estonii wydają się fascynujące i wybitnie interesujące. Chociaż zdecydowanie nie jest to historyczna gawęda z powrzucanymi tu i ówdzie datami, a porządna praca z odpowiednio dużą liczbą trudnych wyrazów i łacińskich zwrotów, to i tak autorowi udało się przemycić ironiczne komentarze i trochę tu i ówdzie puścić oko do czytelnika. Ważne też jest, że Christiansen podchodzi z odpowiednią porcją soli do pisanych źródeł i przynajmniej próbuje oddzielić ziarna od propagandowych plew, tak popularnych w wiekach średnich. Nie zadowala się także stwierdzeniami ‘bo tak’; zawsze stara się określić przyczyny wydarzeń, pod lupą ukazując nawet drobne czynniki jakie wpłynęły na podejmowanie takich, a nie innych decyzji.
Polskiego czytelnika do przeczytania skusi pewnie również czarny krzyż Zakonu Szpitalników Najświętszej Marii Panny Domu niemieckiego. Christiansen faktycznie dużo miejsca przeznacza na opis działalności Krzyżaków, jednej z ważniejszych sił sprawczych w tym regionie, ale nie należy się spodziewać jakiegoś dokładniejszego opisu ich zatarć z Polską. Szczerze mówiąc działania polskie są tu ukazywane podejrzanie rzadko i niezbyt dokładnie. Trochę w dobrym odbiorze przeszkadza też nagminne wrzucanie nazwisk: ktoś się pojawia i znika, zostawiając czytelnika z misją sprawdzenia o co dokładnie chodziło. Chociażby Eskil (arcybiskup Lund) pojawia się w jednym zdaniu bez żadnego wyjaśnienia czy przypisu i ginie potem w mrokach niepamięci, tak że czytelnik nie ma żadnego pojęcia kim on był, co robił i co miał wspólnego z krucjatami.
„Krucjaty północne” to jednak znakomicie napisana książka historyczna, w bardzo wyczerpujący i rozległy sposób traktująca problematykę Europy północno – wschodniej czasów średniowiecza. Chyba każdy miłośnik historii będzie zadowolony z lekkiego, ale rzeczowego stylu Christiansena, a już szczególnie z merytorycznej dokładności tekstu. To naprawdę ciekawa lektura, która na pewno usatysfakcjonuje czytelnika niezależnie od jego wiedzy na temat nadbałtyckich świętych wojen.
