Recenzja książki: Gra o świat

Recenzuje: Sławomir Krempa

Ash to z pozoru przeciętny nastolatek. Nie jest największą gwiazdą sportu, choć na boisku futbolowym radzi sobie całkiem nieźle. Nie jest najprzystojniejszym facetem w szkole, choć cieszy się powodzeniem u dziewczyn. Nie działa na rzecz szkolnych mniejszości, ale też nie jest znęcającym się nad słabszymi oprawcą. Nie zdaje sobie nawet sprawy z tego, jak bardzo jest uprzywilejowany. Nie wie, w jak bardzo komfortowej sytuacji się znalazł, rodząc się jako biały, heteroseksualny chłopiec.

De­mo­ni­zu­je­my od­mien­ność u in­nych i glo­ry­fi­ku­je­my ją w nas sa­mych. Wkła­da­my „ich” do pu­deł­ka, a potem two­rzy­my sobie wła­sne. Aby okre­ślić sa­mych sie­bie tak, by nie zro­bił tego za nas nikt inny. Aby zna­leźć nasze ple­mię i bro­nić go przed in­ny­mi. Ale ta pod­sta­wo­wa ludz­ka po­trze­ba okre­śla­nia wła­snej toż­sa­mo­ści jest mie­czem obo­siecz­nym – i za­wsze nim była. Bo im bli­żej na­szych stóp na­ry­su­je­my na pia­sku tę linię, tym bar­dziej wi­dzi­my w każ­dym innym wroga.  

Gwałtowne zderzenie z innym zawodnikiem podczas meczu futbolu amerykańskiego sprawia, że w świecie, w którym żyje Ash, zachodzą zmiany. Początkowo są drobne: zmienia się po prostu kolor niektórych znaków drogowych. Chłopiec kładzie to na karb kontuzji, podejrzewając, że cierpi na drobne zaniki pamięci. Z czasem jednak rzeczywistość okazuje się nie do poznania: zmienia się status społeczny jego i jego przyjaciół, zmienia się ich orientacja seksualna, płeć, w końcu zaś okazuje się, że w świecie, w którym żyje Ash, wciąż istnieje nawet segregacja rasowa. Kolejne zmiany, konieczność dostosowywania się do wciąż nowych sytuacji sprawiają, że Ash stanie się bardziej wyczulony na trudną sytuację czy krzywdę innych. Dostrzeże uprzedzenia – u siebie i u innych. W końcu zaś stanie do walki w grze o najwyższą stawkę.

Czy w na­szej hi­sto­rii kie­dy­kol­wiek ist­nia­ła taka chwi­la, w któ­rej ak­cep­to­wa­li­śmy sie­bie wza­jem­nie jako isto­ty ludz­kie? Czy może gra­ni­ca mię­dzy „nami” a „nimi” za­wsze sta­no­wi­ła bez­den­ną cze­luść, nad którą nie umie­li­śmy prze­rzu­cić mostu?  

Neal Shusterman to pisarz o sporym już dorobku i wypracowanym warsztacie. Autor robi z niego bardzo dobry użytek, tworząc zaangażowaną społecznie opowieść o nadużyciach mających miejsce w naszym świecie. W Grze o świat Shusterman porusza bardzo wiele tematów – są tu: uprzedzenia, rasizm, homofobia, mizoginia, przywileje klasowe czy wynikające ze statusu (nie tylko szkolnej) gwiazdy sportu oraz słabsza pozycja kobiet – siłą rzeczy nie może więc każdemu z nich poświęcić zbyt wiele miejsca. Zarysowuje więc tylko kolejne tematy, tworzy obraz niejako „z lotu ptaka” – z perspektywy odległej, ale wystarczającej, by zrozumieć przesłanie powieści. Ash – a wraz z nim i nastoletni czytelnik – może dzięki temu zrozumieć, że choć nie jest w stanie samodzielnie naprawić świata, wyeliminować wszystkich problemów nękających go, zapobiec wojnom, rasizmowi, nierówności, to może sprawić, że będzie on dla innych choć odrobinę lepszym miejscem. Nie może tylko pozostawać obojętnym. Shusterman uświadamia także – swojemu bohaterowi i czytelnikom – jak wiele słów wypowiadanych w dobrej wierze może zostać odebranych opacznie.

Do­świad­cza­nie wła­sne­go życia to naj­lep­sze, co mo­żesz zro­bić.  

Na marginesie opowieści o dyskryminacji Neal Shusterman mówi o tożsamości, orientacji seksualnej, miłości, relacjach z rówieśnikami i z rodzicami. Pisze o uprzedzeniach, często zakorzenionych bardzo głęboko w naszej świadomości, lecz kompletnie nieuświadomionych. Wszystko to czyni w atrakcyjnej formie młodzieżowego science fiction, sprawnie budując napięcie i kolejne rozdziały wieńcząc efektownymi cliffhangerami, skłaniającymi do kontynuowania lektury. Shusterman prowokuje, jednak nie dla samego budzenia sensacji, lecz by skłonić czytelnika do refleksji. Jego Gra o świat to mądra powieść, skierowana do odbiorców, którzy oczekują od literatury więcej niż tylko rozrywki.

Tagi: dla młodzieży