Recenzja książki: Filozofia dialogu

Recenzuje: Izabela Mikrut

Filozofia dialogu jest stosunkowo młodą dyscypliną naukową. Prawa akademickie uzyskała dopiero w latach siedemdziesiątych XX wieku. Narodziła się na skutek rozwoju filozofii świadomości, której przedstawicielami byli m.in. Kartezjusz i Kant. Wyrosła także na gruncie rozważań fenomenologicznych. W centrum zainteresowania stawia człowieka, jego relacje z innymi. Dominikanin Jan Andrzej Kłoczowski bada meandry kształtowania się filozofii dialogu w kontekście „Gwiazdy Zbawienia” Franza Rosenzweiga. Książka „Filozofia dialogu” powstała na kanwie wykładów, wygłoszonych w latach 2001 – 2002 dla studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego i krakowskiej Papieskiej Akademii Teologicznej. Składa się z dwóch części. Pierwsza – to panorama filozofii dialogu. Poszczególne rozdziały prowadzą czytelników przez korzenie i historię tej gałęzi filozofii. Druga część jest poświęcona analizie i objaśnianiu Rosenzweigowej „Gwiazdy Zbawienia”. Kłoczowski używa prostego, przystępnego języka, tłumaczy stosowane terminy, wskazuje aluzje i nawiązania, szuka jak najprostszych przykładów. Prowadzi swój wywód w sposób logiczny i uporządkowany. Wszystko po to, by ułatwić odbiorcom zgłębianie tajników filozofii dialogu. Dlatego też książka Kłoczowskiego może być wyśmienitą lekturą nie tylko dla studentów teologii i filozofii, ale także dla tych, których interesują zagadnienia spotkania czy dialogu i jego roli w życiu człowieka. Książka ta jest niezwykle mocno zakorzeniona w myśli religijnej. Podstawą do rozważań stała się tu tradycja judaistyczna (zresztą, to na jej gruncie wyrosła przecież filozofia dialogu), wsparta wątkami, zaczerpniętymi z chrześcijaństwa. Jak stwierdza sam autor – „nic dziwnego, że na obszarze filozofii dialogu pojawia się myślenie religijne, od samego początku bowiem filozofia dialogu świadomie z niego czerpie”. Koncepcje religii i religijności stanowią niezwykle istotny punkt odniesienia przy rozpatrywaniu pierwiastków filozofii spotkania. Kłoczowski poszukuje w podstawach myślenia o Bogu warunków niezbędnych dla wykształcenia rozważań o dialogicznej naturze człowieka. Kilka początkowych rozdziałów poświęca autor na prezentację sylwetek Martina Bubera, Franza Rosenzweiga, Emmanuela Levinasa i księdza Józefa Tischnera (czyli – w zasadzie twórców i najwybitniejszych przedstawicieli filozofii dialogu). Wybiera z ich biografii oraz dzieł elementy istotne dla zrozumienia tej gałęzi filozofii, a jednocześnie – kładzie w ten sposób fundament pod drugą część swojej książki. „Filozofia dialogu jest przede wszystkim próbą myślenia wynikającego ze współbycia ludzi w konkretnym czasie”. Czym zajmuje się Kłoczowski? Próbuje ogarnąć i usystematyzować wiedzę z dziedziny, która wymyka się wszelkiego rodzaju klasyfikacjom i – w dodatku – która czerpie z wielu rozmaitych źródeł. Znajdą się tu zatem rozważania o doświadczaniu lęku przed śmiercią, o oswojeniu świata, o tożsamości, miłości, etyce. O poznaniu siebie i o wolności. O rozmowie, relacjach międzyludzkich, o systemie wartości, o wyobcowaniu i samotności. Autor stara się wskazać znaczenie filozofii dialogu i ukazać jej rolę we współczesnym świecie. Uczy, jak dzięki niej odkryć własną osobowość. Wskazuje, jak ważna w humanistyce staje się rozmowa, spotkanie, otwarcie się na drugiego człowieka. Powtarza, że „poznanie drugiego i poznanie siebie są bardzo mocno ze sobą związane. Prawdopodobnie dużo więcej mogę dowiedzieć się o sobie, patrząc w twarz drugiego człowieka, niż patrząc w lustro”. Kłoczowski przedstawia prawdy, o których w codziennym pośpiechu najczęściej zapominamy. Zatrzymuje się nad tym, co w życiu człowieka powinno być najważniejsze. Mimo, że książka ma być właściwie glosą do pracy Rosenzweiga, próbą popularyzacji myśli tego filozofa, autorowi „Filozofii dialogu” udało się zuniwersalizować omawiane problemy. Choć cały czas dąży do rozważań wokół „Gwiazdy Zbawienia”, prezentowane przez niego wątki filozoficzne i kulturowe nabierają wymiaru ogólnego, pozwalają na interpretację całej rzeczywistości. „Filozofia dialogu” porusza tematy niełatwe, chociaż przecież bliskie każdemu człowiekowi. Jednak sposób ich przedstawienia, błyskotliwość i subtelny dowcip autora oraz przystępny styl sprawiają, że książkę czyta się jednym tchem.