Steampunk to stworzony przez autorów SF gatunek literacki. Pisarze poszukiwali określenia na nową literacką modę, jaka pojawiła się w latach 70. i 80. XX wieku w anglosaskiej fantastyce.
Steampunk - co to jest?
Na fali zainteresowania epoką wiktoriańską powstał nowy nurt literatury science fiction, w którym pisarze zamiast poddawać się fascynacji połączeniem człowieka i maszyny, zaczęli umieszczać akcję swoich powieści w klimacie właściwym dla wiktoriańskiej Anglii, wieku pary i nowych zdobyczy techniki, umożliwiających skok cywilizacyjny.
Steampunk – fascynacja wiktoriańskim Londynem
Steampunk szczególnie upodobali sobie pisarze amerykańscy. Swoje powieści najchętniej osadzali oni w klimacie wiktoriańskiego Londynu. Londyn stał się jednym z tych szczególnych punktów w historii człowieka, gdzie wszystko mogło się zdarzyć. Stał się też punktem zwrotnym także dla samej fantastyki naukowej. Było to miasto nauki, przemysłu i technologii, w którym współczesny świat dopiero się rodził, a zarazem – klaustrofobiczna metropolia koszmarów, z brudem i nędzą jako ceną za postęp.
Steampunk - cechy gatunku
Steampunk to nurt w literaturze, muzyce, sztuce, który łączy w sobie społeczne i technologiczne aspekty charakterystyczne dla XIX wieku – wieku Rewolucji Technicznej w Anglii z elementami dekonstruktywizmu i buntu skierowanego przeciwko niektórym z nich. Steampunk wykorzystuje alternatywne scenariusze rozwoju historii, to zabawa historią i jej innym kierunkiem rozwoju. Wiele książek steampunkowych to obecnie klasyka światowej SF i sztandarowy przykład literatury wykorzystującej różne epoki historyczne dla pokazania alternatywnych możliwości rozwoju cywilizacji. Niestety, steampunk jest bardzo często źle rozumiany.
Steampunk - elementy
Oto charakterystyczne jego elementy:
1. Akcja literacka rozgrywa się w epoce wiktoriańskiej, wieku panowania Królowej Wiktorii lecz jednocześnie książka opisuje - lub występują w niej - technologie właściwe dla XX wieku.
2. Występują również czasami zjawiska nadprzyrodzone.
3. Występuje „nadprzyrodzona” technika.
4. Wystepują zaawansowane technologicznie maszyny, akcja rozgrywa się po epoce wiktoriańskiej, jednak brakuje pewnych właściwych nam osiągnięć cywilizacyjnych - na przykład nie występuje ropa naftowa lub elektryczność.
5. Akcja rozgrywa się w innym świecie, ale w otoczeniu wiktoriańskiej technologii
Maszyna różnicowa - klasyka steampunku
W literaturze klasycznym przykładem steampunku jest Maszyna różnicowa Bruce’a Sterlinga i Wiliama Gibsona.
Wszystko zaczęło się od postawienia prostego pytania: co by było, gdyby to właśnie Lord Babbage dokonał rewolucji technologicznej w XIX wieku? Tytułowa maszyna różnicowa - pierwsze urządzenie, które można nazwać komputerem we współczesnym znaczeniu tego słowa, zostało obmyślone w 1822 przez Charlesa Babbage’a. Gibson i Sterling pisali Maszynę róznicową na fali zainteresowania XIX wiekiem. Z czasem Lord Babbage porzucił budowę maszyny różnicowej, gdy tylko wpadł na pomysł innej, bardziej zaawansowanej, którą nazwał maszyną analityczną. Po ponad 150 latach od narodzin tej koncepcji zespół naukowców z Londyńskiego Muzeum Nauki w końcu zbudował według oryginalnych planów jedną z pierwszych maszyn różnicowych Babbage’a. Urządzenie to wykonało pierwszą serię obliczeń na początku lat 1990 i dało wyniki z dokładnością do 31 cyfr, co daleko wykracza poza dokładność zwykłego, kieszonkowego kalkulatora.
Steampunk w popkulturze
Steampunk występuje również w innych gatunkach literackich niż fantastyka. Często spotykamy go w romansach, powieściach erotycznych, beletrystyce i powieściach przygodowych. Steampunk to również gry, komiksy i filmy. Sherlock Holmes to film z gatunku steampunk (połączenie klasycznej powieści przygodowo-sensacyjnej z elementami charakterystycznymi dla tego gatunku - występują tam maszyny i urządzenia właściwe dla zaawansowanej technicznie epoki oraz elementy nadprzyrodzone). Jest też steampunk obecny jako gatunek muzyczny i sztuka teatralna.
Steampunk w sztuce
Steampunk jednak to również coś więcej. Ponieważ w historiach często występowały niezwykłe gadżety, z czasem ludzie podchwycili pomysły opisane w książkach i zaczęli je samodzielnie realizować. I tak gadżety steampunkowe przeszły do świata rzeczywistego. Ludzie mają steampunkowe komputery, biurka, telefony, zegarki, gitary, samochody i motocykle, a nawet całe domy. Weźmy choćby połączenia takich materiałów, jak brąz i miedź, szkło i polerowane drewno, grawerunek i tłoczenia. W ten sposób steampunk przeniknął również do świata sztuki.
