- Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury w 2015 roku otrzymuje Swietłana Aleksijewicz. - powiedziała nowa sekretarz Akademii Szwedzkiej, Sara Danius. - Za swoją polifoniczną twórczość, stanowiącą świadectwo cierpienia i odwagi w naszych czasach - usłyszeliśmy w uzasadnieniu wyboru.
Aleksijewicz to pisarka i dziennikarka narodowości białorusko-rosyjsko-ukraińskiej, tworząca w języku rosyjskim; autorka książek, filmów i sztuk teatralnych; laureatka licznych radzieckich i międzynarodowych nagród. W swojej twórczości porusza tematykę II wojny światowej, radzieckiej interwencji w Afganistanie, katastrofy w Czarnobylu, samobójstw i inną. Pisarka jest krytycznie nastawiona do polityki przywódcy Białorusi Alaksandra Łukaszenki, a jej prace nie są wydawane w tym kraju.
W tym roku Aleksijewicz została uhonorowana Nagrodą im. Ryszarda Kapuścińskiego za Czasy secondhand. Koniec czerwonego człowieka - zbiór reportaży o homo sovieticus. W 2011 roku jej Wojna nie ma w sobie nic z kobiety także dostała Nagrodę im. Ryszarda Kapuścińskiego oraz Literacką Nagrodę Europy Środkowej „Angelus"
Swietłana Aleksijewicz urodziła się 31 maja 1948 roku w mieście Stanisławów, w obwodzie stanisławowskim Ukraińskiej SRR, ZSRR. Jest pół-Ukrainką. Jej ojciec, Rosjanin pochodzący z Białoruskiej SRR, służył w Siłach Zbrojnych ZSRR. Po jego demobilizacji Aleksijewicz przeniosła się wraz z rodziną na Białoruś, gdzie wychowywała się na wsi. W 1972 roku ukończyła studia na Wydziale Dziennikarstwa Białoruskiego Uniwersytetu Państwowego im. Lenina. Pracowała jako wychowawczyni w internacie i nauczycielka. Była współpracownikiem literackim rejonowej gazety „Prypiackaja Prauda” (pol. Prypecka Prawda) w Narowli. W latach 1972–1973 pełniła funkcję kierownika działu korespondencyjnego w gazecie rejonowej „Majak Kommunizma” (pol. Latarnia Komunizmu) w Berezie. W latach 1973–1976 pracowała jako korespondentka w krajowej gazecie „Sielskaja Gazieta” (pol. Gazeta Wiejska). W latach 1976–1984 pełniła funkcję kierowniczki działu rozprawek i publicystyki miesięcznika „Nioman” (pol. Niemen). Od 1984 roku zajmowała się pracą twórczą.
W 1995 roku została członkinią Rady Obserwacyjnej Białoruskiego Komitetu Helsińskiego. Od 2000 roku mieszkała we Włoszech, w Paryżu i Monachium. W marcu 2006 roku wyjechała do Szwecji. Wiele podróżuje po świecie, spotykając się z wydawcami, czytelnikami, występując z wykładami. Mimo że od wielu lat mieszka poza granicami Białorusi, często tam wraca. Swiatłana Aleksijewicz wychowuje córkę swojej przedwcześnie zmarłej siostry.
W 1975 roku rozpoczęła działalność literacką jako prozaiczka-dokumentalistka. Tworzy w języku rosyjskim. Jej pierwsze publikacje ukazały się na łamach czasopisma „Maładosć” i dotyczyły wojny niemiecko-radzieckiej w czasie II wojny światowej. Zdaniem krytyków za jej literackiego ojca chrzestnego można uznać białoruskiego pisarza Alaksandra Adamowicza, twórcę nowego gatunku, który nazywał powieścią zbiorową, powieścią-oratorium, powieścią-świadectwem, ludem samym o sobie opowiadającym, prozą epicko-chóralną itd. W 1983 roku ukończyła swoją pierwszą książkę U wojny – nie żenskoje lico (wyd. pol. Wojna nie ma w sobie nic z kobiety, 2010). Utwór ten stanowił rozwinięcie wcześniejszych prac publikowanych w „Maładosci” i wywołał falę krytyki ze strony środowisk komunistycznych. Autorce zarzucano pacyfizm, naturalizm i dyskredytowanie bohaterskiego obrazu kobiety radzieckiej, co w tamtych czasach stanowiło bardzo poważne zarzuty. Z tego powodu książka nie została wydana przez kolejne dwa lata. Dopiero w okresie pieriestrojki ukazała się w druku, prawie jednocześnie w czasopismach „Oktiabr”, „Roman-Gazieta”, w wydawnictwie „Mastackaja Litaratura” i „Sowietskij Pisatiel”. Łączny nakład wyniósł 2 miliony egzemplarzy. Kolejną publikacją była ukończona w 1985 roku książka Poslednije swidietieli (pol. Ostatni świadkowie) o spojrzeniu dzieci na II wojnę światową i okupację niemiecką. Napisana w 1989 roku książka Cynkowyje malcziki (wyd. pol. Ołowiane żołnierzyki, 2007; Cynkowi chłopcy, 2015) opisywała radziecką interwencję w Afganistanie, ukazującą ją jako amoralną zarówno w stosunku do narodu afgańskiego, jak i narodów ZSRR. Książka wywołała falę negatywnych komentarzy w prasie wojskowej i komunistycznej oraz długotrwały proces sądowy, który przerwano pod naciskiem środowisk demokratycznych i zagranicznych intelektualistów. W 1993 roku powstała książka Zaczarowannyje smiertju (pol. Urzeczeni śmiercią) na temat samobójców, a w 1997 roku – Czernobylskaja molitwa (wyd. pol. Krzyk Czarnobyla, 2000; Czarnobylska modlitwa. Kronika przyszłości, 2012) o konsekwencjach katastrofy w Czarnobylu. W 1999 roku pracowała nad książką o miłości Czudnyj oleń wiecznoj ochoty (pol. Cudny jeleń wiecznego polowania). Obecnie pracuje nad drugą częścią książki Zaczarowannyje smiertju, która zawierać będzie 10 nowych historii. Część pierwsza opisywała myśli i działania bohaterów w latach 1985–1995, część druga odnosić się będzie do ostatniego dziesięciolecia. W 2013 roku wydała książkę Wremja second-hand (Koniec krasnogo czielowieka) (pol. Czasy secondhand. Koniec czerwonego człowieka, 2014).
Swiatłana Aleksijewicz od 1976 roku była członkiem Związku Dziennikarzy ZSRR, od 1983 roku – Związku Pisarzy ZSRR, od 1989 roku – białoruskiego PEN-Centrum. Jej książki ukazały się w 19 krajach świata: Bułgarii, Indiach, Japonii, Francji, Niemczech, Stanach Zjednoczonych, Szwecji, Wielkiej Brytanii, Wietnamie i innych.
Po dojściu do władzy prezydenta Białorusi Alaksandra Łukaszenki państwowe białoruskie wydawnictwa zaprzestały wydawania książek Swiatłany Aleksijewicz. Niemniej jednak nadal wydawane były za granicą, np. w Moskwie w 1998 roku.
Nazwisko laureatki literackiej Nagrody Nobla zostało ogłoszone w czwartek 8 października o godzinie 13. W naszym serwisie mogliście obejrzeć transmisję na żywo z tego wydarzenia:
Innym mocnym kandydatem do Nobla był kenijski pisarz Ngugi wa Thiong (w Polsce ukazały się jego Ziarno pszeniczne i Chmury i łzy). Jego kandydatura wydawała się niemal pewna w ubiegłym roku, gdy w marcu 2014 sekretarz Akademii Szwedzkiej, Peter Englund przyznał, że członkowie Kapituły ze szczególną uwagą przyglądać się będą propozycjom nadsyłanym z afrykańskich uniwersytetów. Do tej pory nagrodzono zaledwie czworo pisarzy z Afryki - Nigeryjczyka Wole Soyinkę, Egipcjanina Nadżiba Mahfuza oraz Nadine Gordimer i J.M. Coetzeego z RPA. To tylu laureatów, ilu liczy polski panteon literackich noblistów. Pozostali typowani przez bukmacherów pisarze to Norweg Jon Fosse, Rumun Mircea Cartarescu i Amerykanka Joyce Carol Oates.
Literacka Nagroda Nobla
Wolą Alfreda Nobla było, aby nagroda trafiła w ręce osoby, która stworzy najbardziej wyróżniające się dzieło w kierunku idealistycznym. Pierwotny wymóg, zakładający, że rozpatrywane będą dzieła powstałe w roku poprzedzającym przyznanie nagrody został złagodzony do stwierdzenia: starsze prace mogą być rozpatrywane, jeśli ich znaczenie zostało docenione dopiero niedawno.
Jako organ przyznający nagrodę Nobel wskazał Akademię Szwedzką. Została ona założona na wzór Akademii Francuskiej przez króla Gustawa III w 1786. Akademia składa się z 18 członków, znanych jako De Aderton („Osiemnastu”). Jak głosi legenda, jest ich właśnie tylu, bo założyciel Akademii król Gustaw III uznał, że po staroszwedzku liczebnik osiemnaście brzmi wyjątkowo ładnie. W skład Akademii wchodzą szwedzcy pisarze, poeci, filolodzy i historycy. Nad wyborem laureata pracuje Komitet Noblowski, składający się z czterech lub pięciu osób, wybrany spośród członków Akademii na okres trzech lat.
Prawo do nominacji mają członkowie Akademii Szwedzkiej oraz innych akademii i instytucji o podobnym charakterze. Prawo to otrzymali także uniwersyteccy profesorowie literatury i filologii, poprzedni laureaci Nagrody, oraz przewodniczący stowarzyszeń odpowiedzialnych za twórczość literacką w danym kraju. Nominacje są tajne przez 50 lat, co oznacza że wszelkie nazwiska potencjalnych kandydatów podawane przed i po ogłoszeniu nagrody są jedynie spekulacjami. Zwyczajowo natomiast sekretarz podaje statystyki dotyczące zgłoszeń w danym roku.
Sylwetka i zdjęcie Swietłany Aleksijewicz za: wikipedia.org
