Czy można przeszczepić ludzką duszę? Fragment książki „Doktor White i jego głowy"

Czy można przeszczepić ludzką duszę?

Początki zimnej wojny przyniosły światu nie tylko wyścig kosmiczny, ale także zacięte współzawodnictwo w dziedzinie medycyny. Chirurdzy po obu stronach żelaznej kurtyny rywalizowali o to, kto pierwszy dokona udanej transplantacji nerki czy serca. Pewien amerykański naukowiec miał jednak ambitniejszy pomysł: przeszczepić głowę.

Robert White przeprowadził tysiące operacji, wypracował ratujące życie techniki neurochirurgiczne, do dziś stosowane w szpitalach. Doktor White, podobnie jak doktor Jekyll, miał również drugą tożsamość. W swoim laboratorium toczył zawziętą batalię, planując operację, która pozwoliłaby duszy żyć pomimo śmierci ciała. Jego wieloletnie próby, w tym przeszczepy głów małp, przysporzyły mu sławy, ale też wrogów, zwłaszcza wśród obrońców praw zwierząt.

Książka Doktor White i jego głowy uświadamia, jak skomplikowane i mroczne było oblicze innowacji, które dziś pozwalają ocalić życie pacjentów. To intrygująca opowieść o śmiałych eksperymentach na granicy fantastyki naukowej i praktyki medycznej.

Publikacja „Doktor White i jego głowy" autorstwa Brandy Schillace to fascynująca opowieść o człowieku i wielkich marzeniach, które niemal wcielił w życie. Który poczynił milowe kroki w neurochirurgii, a mimo to został zupełnie zapomniany.

- recenzja książki „Doktor White i jego głowy"

Do lektury zaprasza Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. O tym, jak eksperymenty wpływały na rozwój medycyny – w świetle publikacji Brandy Schillace – przeczytacie w naszym artykule. W ubiegłym tygodniu na naszych łamach mogliście przeczytać premierowy fragment książki Doktor White i jego głowy. Dziś czas na kolejną odsłonę tej historii:

Robert J. White, nieugięty szermierz etyki, porządny katolik, przyjaciel dwóch papieży, lubił mówić o sobie (z pewnym przekąsem) „Pokorny Bob” (Humble Bob). Młody i ambitny uczony, tak utalentowany, że upatrzył go sobie Harvard i ściągnął go z jego macierzystego uniwersytetu w Minnesocie. White zainteresował się tym, co dzieje się w przypadku niewydolności wielonarządowej. Jako naoczny świadek pierwszego udanego przeszczepu nerki, przeprowadzonego przez jego przyjaciela i mentora Josepha E. Murraya, pomyślał sobie, że po co osobno wykonywać transplantacje nerek i serca, skoro można zrobić to ze wszystkimi narządami naraz poprzez przeszczep głowy. Jego krytycy, w tym orędownicy etycznego traktowania zwierząt, zwali go Doktorem Rzeźnikiem, zarzucając mu niepotrzebne zadawanie cierpień niezliczonym stworzeniom oraz przerażającą ambicję człowieka pragnącego bawić się w Boga. White bronił nauki jako zajęcia poza wszelkim podejrzeniem – zarazem jednak pojawiał się w telewizji i na łamach magazynu „GQ” z torbą lekarską przyozdobioną napisem „Dr Frankenstein”. Był pionierem technik ratowania życia, do dziś stosowanych w szpitalach – jak chłodzenie mózgu ofiar wypadków i praktyczne zabiegi chirurgiczne mocno osadzone w rzeczywistości – a jednocześnie pracował jako konsultant drugiego filmu Z Archiwum X i stał się inspiracją dla horroru science fiction Mózg, który nie może umrzeć. Przyczynił się do utworzenia przez papieża Jana Pawła II komisji bioetycznej, był członkiem Papieskiej Akademii Nauk, nominowano go do Nagrody Nobla – a przecież odciął głowę makakowi królewskiemu, by przyszyć ją do innego, obcego organizmu, a przeprowadził tę próbę z myślą o wykonaniu takiej samej operacji na człowieku.

Zabiegi chirurgiczne, których White był pionierem, wydają się zrodzone pod osłoną ciemności, lecz przecież biorąc do ręki skalpel, White przystąpił do międzynarodowej rywalizacji pod każdym względem równie zaciekłej jak wyścig kosmiczny – do zimnowojennego współzawodnictwa między Rosją a Ameryką o pokonanie śmierci i moc udzielania życia. Przeskok od psa do małpy, z myślą o człowieku w następnej kolejności, zapoczątkował trwające cztery dekady zmagania z ograniczeniami nauki – a jednocześnie wystawił na próbę podejście do dobrostanu zwierząt, wiarę samego White’a oraz opinię publiczną, niechętnie nastawioną do pobierania narządów od pacjentów o martwym mózgu i do przeszczepiania tego czegoś, co czyni nas nami. Zawsze tkwi w nas to pragnienie przyszłości, która wydaje się na wyciągnięcie ręki. „Ileż jednak sekretów zdołalibyśmy wyjaśnić – pyta Victor Frankenstein z powieści Mary Shelley – gdyby dociekań naszych nie pętało tchórzostwo bądź niedbałość?”* Czy ośmielimy się zakłócać naszą technologią porządek wszechświata? Odpowiedź brzmi – tak. Od żelaznego płuca po współczesne respiratory, od pierwszej operacji nerki po innowacyjne terapie genowe, od technik chłodzenia mózgu zaproponowanych przez White’a po nowatorskie rozwiązania w dziedzinie wszczepialnych sieci neuronowych – zuchwałe osiągnięcia dawnej medycyny stanowią od dawna motor napędowy medycyny współczesnej. Ich twórcy jako naukę zaczęli traktować to, co wcześniej uważano za fantastykę naukową. Mimo to transplantologia wciąż prowokuje nasz rozsądek, gdy pragnieniu zarazem towarzyszy przerażenie. Kiedy matka zmarłego dziecka słyszy odgłos serca swojego maleństwa w ciele biorcy przeszczepu, to czyje serce bije w jej uszach? A jeśli my sami otrzymaliśmy czyjeś serce, płuca albo wątrobę, to czy zmienia to naszą istotę? Ta książka to opowieść o niesamowitym Frankensteinowskim marzeniu, o tym, jak pewien człowiek zapragnął dokonać pierwszego na świecie przeszczepu ludzkiej głowy i jak te groteskowe zamysły dały początek technologiom, które do dziś ratują ludzkie życie. Lecz książka zgłębia również zagadkę, która wciąż domaga się rozwiązania: Jeśli zmusimy mózg do życia poza ciałem, to co stanie się z naszym ja? Lub też – jak to ujął sam White – „czy można przeszczepić ludzką DUSZĘ?”.

Dorobek doktora White’a tworzy osobliwy pomost pomiędzy zimnowojenną Rosją a Stanami Zjednoczonymi, pomiędzy nauką a duszą, między etyką eksperymentowania a optymistycznym pragnieniem uchronienia pacjentów przed nieuniknionym pogarszaniem się stanu ich organizmu. Historia White’a to spojrzenie na przeszłość, na czas gorliwego nacjonalizmu, epokę sekretów, niebezpieczeństw i szpiegów, lecz zarazem okres coraz większej troski o prawa tych, o których zapomniano, czy to pacjentów w nieodwracalnej śpiączce, czy małp w laboratoriach. To opowieść o naszych najgłębszych lękach, największych nadziejach oraz o pewnym zdumiewającym wynalazku, który ratuje dziś od pewnej śmierci pacjentów z chorobami serca i pacjentów dializowanych. Jednak co najważniejsze, jest to historia o długiej i przedziwnej drodze od fantastyki naukowej do faktu naukowego.

Książkę Doktor White i jego głowy kupicie w popularnych księgarniach internetowych: