Rozstania Maryli
Magdalena Mosiężna

Ostatni tom kończy sagę warszawską magdaleny Mosiężnej, mądry cykl dla każdego czytelnika, który chce poznać życie zwykłych ludzi w PRL-u. bez ckliwego sentymentalizmu i bez satyrycznego rozliczeniowego zadęcia. Dzięki naturalnemu oddechowi sagi możliwa stała się próba pokazania, jak przeszłość bohaterów określa ich stosunek do świata. Widać to w rodzinie Maryli i jej matki, ziemianki z Kresów, niemogącej uwolnić się od poczucia winy i wspomnień o śmierci pierworodnego syna (destrukcyjny gen antyrosyjskości odzywa się też w córce). Ta trauma matki do końca ciąży nad relacjami obu kobiet, w młodszej podsyca zazdrość, co nie pozwala jej zaspokoić istotnych potrzeb emocjonalnych.

Wszystkie napięcia między rodzicami a dziećmi oświetlane są zresztą przez Mosiężną w sposób wiarygodny; jest dziedziczona trauma, są próby wyzwalania się, jest dziecko jako klej rozpadającego się związku, jest „dorastanie” ojca, który wyszedł z więzienia i przejmuje opiekę nad synem, co staje się naturalną drogą do jego adaptacji w zmienionym świecie, jest szantaż córki, która utrudnia ojcu nowy związek po śmierci matki.

Zazdrość i miłość jako towarzyszące sobie uczucia pojawiają się w różnych odsłonach: między mężczyznami i kobietami, między kobietami, między rywalizującymi mężczyznami, między rodzeństwem; przejmująco brzmi to już w pierwszym i drugim tomie, kiedy starszy brat – pokazany początkowo jako opiekun i mentor – nie wytrzymuje napięcia i cierpienia, ale zostawia siostrze swoisty testament. W trzecim wybrzmiewa niespodziewaną kodą, kiedy Maryla dojrzewa do krytycznej samooceny, ale uwalnia się od obyczajowej presji, próbując schwytać migotliwe, oddalające się, może już na zawsze, szczęście.

Wszystkie trzy tomy pokazują życie i ludzi bardzo prawdopodobnie. Zmagają się oni z okolicznościami, ale nie są herosami ani cynikami. Główny temat – uwikłanie człowieka w historię, która raz zadaje ciosy otwarcie, raz kąsa z ukrycia – jest również zrealizowany bez tak częstej w literaturze polskiej tendencyjności. Destrukcja to efekt zachowań ludzi i ich wyborów. Jeśli nie tych, którzy działają w danej sytuacji i są na pierwszym planie, to tych, którzy te sytuacje sprokurowali. Nie ma w powieściach typowych szwarzcharakterów, może z wyjątkiem pewnego ubeka nękającego Marylę, choć i ta postać finiszuje zaskakująco.