Recenzja książki: Z pamięci

Recenzuje: mrowka

Na zbiór „Z pamięci” Erwina Axera składają się opowiadania, eseje i felietony napisane w latach 1978 – 2003. Są to najlepsze teksty, wybrane z czterotomowego cyklu „Ćwiczenia pamięci”. Erwin Axer wspomina czasy swojego dzieciństwa, pisze o bliskich ludziach, mistrzach i przyjaciołach, zajmująco opowiada o przeszłości i przygodzie z teatrem. „Gawędy bywały czasem ciekawe, a czasem trochę nudne, bo opowiadający jakby nie bardzo liczył się z zainteresowaniami słuchaczy i mówił o tym, o czym miał ochotę mówić” – notuje Axer w charakterystyce Jerzego Stempowskiego. Sam jednak tworzy, wciąż mając na uwadze odbiorcę – dba o przesłanie swoich tekstów, pointy, sprawnie buduje napięcie dramatyczne. Dlatego eseje z tomu „Z pamięci” czyta się z niesłabnącą przyjemnością.

Z natłoku ważnych i nieistotnych spraw Erwin Axer wybiera te, które mogą się spodobać czytelnikom. Umiejętność dokonywania selekcji wydaje się, obok lekkości pióra, jednym z większych atutów Axera. Jego teksty, choćby dotyczyły wątków błahych, mają w sobie coś, co przyciąga i zachęca do lektury. Być może jest to nie skrywany subiektywizm, może – ogólniej – sposób patrzenia na rzeczywistość. A może po prostu urzeka u Axera powrót do świata, którego już nie ma. W swoich autobiograficzno-satyrycznych zwierzeniach „Ręka noga mózg na ścianie” Andrzej Zaorski przemyca pogląd, jakoby Erwin Axer był pozbawiony poczucia humoru. Zaorski notował jednak spostrzeżenia i uwagi dotyczące spraw zawodowych, pracy w teatrze. Oceniał Axera jako zwierzchnika. Na szczęście w książce „Z pamięci”, Axer jawi się jako gawędziarz z wyrafinowanym poczuciem humoru i satyrycznym smakiem. Sam mówi zresztą: „każdemu z nas zdarzają się wypadki, które można ubrać w formę anegdoty.

Podejrzewam nawet, że większość tego, co mi się w życiu przydarza, jest czymś w rodzaju nie rozpoznanej anegdoty, czasem gorzkiej, a czasem pogodnej. Zazwyczaj brak mi skupienia i powagi na uchwycenie pointy”. Ta kokieteria autora nie ma przełożenia w tekstach. Zgrabnie skonstruowane, dowcipnie pointowane, lekkie – takie są szkice Axera. Czasem porusza w nich autor tematy poważne lub bolesne – wspomnienia z wojny, refleksje o znanych ludziach – Schillerze, Rudzkim, Swinarskim. Niekiedy związane są z perypetiami reżyserskimi (odnoszą się na przykład do adaptacji dramatów Szaniawskiego). Axer pisze o kinie i polityce, o dawnych prawdziwych miłościach, popełnia czasem jakiś tekst krytyczny na temat ważnej dla niego książki, opowiada o warsztatach teatralnych i o swojej młodości. Potrafi również skupić się na szczególe i pasjonująco opowiedzieć… historię pewnego szarego swetra. Zmiany perspektywy, celne spostrzeżenia i przejrzyście napisane teksty z pewnością przydadzą książce czytelników.