Recenzja książki: Wielki podręcznik dla nauczycieli przedszkoli i szkół podstawowych

Recenzuje: Justyna Gul

Do nauki poprzez zabawę

Rozwój sprawności dziecka, najczęściej rozpatrywany w kontekście powiązania motoryki oraz funkcji poznawczych, ma bardzo duże znaczenie terapeutyczne i diagnostyczne. Deficyt w jednej sferze może pociągać za sobą opóźnienia w rozwoju ruchowym, poznawczym, emocjonalnym czy społecznym. Sprawności motoryczne pojawiają się oraz ewoluują u dziecka nie tylko pod wpływem czynników genetycznych, ale i środowiskowych. Dużą rolę w przebiegu tego procesu odgrywa stymulacja środowiskowa, a także bodźce zewnętrzne, służące zachęcaniu do wykonywania określonych ruchów. Do prawidłowego rozwoju nie wystarczy jednak wyłącznie doskonalenie sprawności motorycznych, równie istotne są ćwiczenia analizatora wzroku, rozwój percepcji słuchowej, rozwój mowy, a także rozwój zachowań społecznych oraz emocji. Istotną funkcję w usprawnianiu wyżej wymienionych odgrywa zabawa. Ponadto pozwala ona budować wyjątkowe relacje, uczy współodczuwania emocji, zaś jej obserwowanie dostarcza cennych informacji o rozwoju dziecka.

Zabawa pozwala kształtować nowe umiejętności już od wieku niemowlęcego – nawet zabawa polegająca na umieszczaniu przedmiotów w polu widzenia dziecka pomaga ćwiczeniu schematów sensoryczno-motorycznych, stanowiących wzorce, matryce działań, będących podstawą kolejnych umiejętności. Dzieci starsze, w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, poprzez zabawę mają możliwość wzbogacania swojego słownictwa, uczą się ról społecznych, zdobywają wiedzę o świecie, ćwiczą rozumienie reguł, a także pamięć. Z kolei powtarzanie określonej sekwencji ruchów uczy rozumienia oraz zapamiętywania kolejności przestrzennej i czasowej, niezbędnej do nauki systemu językowego i czytania.

O nieocenionej roli zabawy możemy przeczytać w Wielkim podręczniku dla nauczycieli przedszkoli i szkół podstawowych, opublikowanym nakładem wydawnictwa Jedność. Książka ta zawiera nie tylko teoretyczną wykładnię, ale również scenariusze zabaw służących określonym celom. Setki propozycji wraz z określeniem celów zabawy pozwalają nauczycielowi dobrać odpowiedni scenariusz do założonych efektów edukacyjnych, stając się tym samym nieocenioną pomocą zarówno przy konstruowaniu własnych scenariuszy, jak i przygotowaniu do zajęć. Publikacja Jedności to również podpowiedź ułatwiająca organizację uroczystości przedszkolnych i szkolnych i aktywizująca dzieci w ramach wolnego czasu.

W książce znajdziemy zatem zabawy na dobry początek, pomocne przy wyborze jednej osoby z grupy, doskonale sprawdzające się przy ustalaniu porządku zabawy czy przeprowadzeniu podziału grupy na zespoły. Zabawy te zostały przedstawione w trzech blokach: wyliczanki „na kogo wypadnie”, zabawy pomagające ustalić kolejność oraz zabawy pomagające utworzyć drużyny. 

Jako że funkcjonowanie w przedszkolu czy szkole stwarza mnóstwo okazji do kooperacji, ważna staje się kwestia budowania zespołów oraz umiejętność pracy w nich (ceniona również w kolejnych latach, a szczególnie na rynku pracy). W zbiorze znajdziemy zatem rozdział Gry i zabawy na specjalne okazje z propozycjami pozwalającymi na zaangażowanie całej grupy. Wyzwania stawiane przed uczestnikami zawierają spory ładunek motywacyjny, pomagają również kształtować postawy nie tylko przy wygranej, ale również przy przegranej.  W rozdziale tym zawarte zostały scenariusze pomagające w rozpoczęciu nowych zajęć, poznaniu się, usuwaniu barier poprzez kontakt fizyczny, a także liczne propozycje gier i zabaw na uroczystości i święta czy też wycieczki klasowe.

W podręczniku znajdziemy również zabawy pozwalające budować i kontrolować dynamikę grupy, a także propozycje prostych gier, możliwych do zastosowania tak w klasie, jak i na placu zabaw, służących uczeniu się organizacji oraz wykonywaniu wspólnych zadań w grupie. Wśród tych propozycji znajdują się zarówno gry z papierem i ołówkiem, gry w karty, gry stołowe i planszowe, gry w kości czy gry nie wymagające użycia wielu materiałów (służące przede wszystkim „przełamaniu lodów”).

Otrzymujemy ponadto kilkadziesiąt gier opartych na ekspresji dramatycznej, pomagających przełamać własne lęki i ograniczenia, strach przed ośmieszeniem się, publicznymi występami, ćwiczących samokontrolę oraz rozwijających kreatywność, zdolność do improwizacji. Utrwaleniu przekazywanych treści służą natomiast zabawy oparte na pytaniach i odpowiedziach, wzmacniające pamięć, służące tworzeniu nowych połączeń i mózgu, służące przełamywaniu wewnętrznych blokad.

Na uwagę zasługuje nie tylko zawartość merytoryczna Wielkiego podręcznika dla nauczycieli przedszkoli i szkół podstawowych, czyniąca z niego nieocenioną pomoc zarówno dla nauczycieli, opiekunów, jak i dla samych rodziców, ale też oprawa graficzna. Twarda okładka sprzyja przedłużeniu trwałości książki (pewne jest bowiem, że będzie to pozycja często eksploatowana), zaś opis gier i system ich oznaczania nie tylko ułatwiają poruszanie się po książce, ale wzbogacają nauczyciela o wiedzę służącą lepszej realizacji poszczególnych zabaw. Każdy rozdział został oznaczony innym kolorem i poprzedzony refleksją nad edukacyjnym i wychowawczym celem, wokół którego się koncentruje. Proponowane gry zostały szczegółowo opisane (a także opatrzone wstępną informacją na temat wieku uczestników, czasu trwania, miejsca niezbędnego do zabawy, niezbędnych materiałów, liczby uczestników, formy pracy, ćwiczonego obszaru oraz celu zabawy). Niezwykle przydatne są również rysunki ukazujące początkowe ustawienie uczestników, kolejne etapy pracy lub inną szczególną cechę zabawy, służące eliminacji ewentualnych błędów. Podręcznik został uzupełniony o pomysły i sugestie, umieszczone w żółtych ramkach, służące zwróceniu uwagi nauczyciela na dany aspekt zabawy, proponujące inne jej warianty czy sposoby oceny. Dobór odpowiednich gier i zabaw ułatwi również indeks z opisem gier pod względem ich charakterystyki, a także ćwiczenia kreatywności i refleksu, pamięci i logiki, zdolności socjalnych i wiary w siebie czy także gier wymagających wysiłku fizycznego i manualnego. Jestem przekonana, że już wkrótce Wielki podręcznik... stanie się nieodzowną pozycją w biblioteczce każdego nauczyciela, a także… trenera. Choć pracuję z osobami dorosłymi, sama odnalazłam w zbiorze kilkanaście ćwiczeń, które pomogą mi w zbudowaniu zespołu czy rozwijaniu kreatywności studentów. To czyni z propozycji wydawnictwa Jedność podręcznik uniwersalny, zaś zamieszczone w nim propozycje możliwe do zastosowania (ewentualnie po ich niewielkiej modyfikacji) na różnych szczeblach edukacji czy doskonalenia umiejętności.