Recenzja książki: Ugotować niedźwiedzia

Recenzuje: Adrianna Michalewska

Upiorna Szwecja w połowie XIX wieku i świat, który nijak nie przypomina dzisiejszej Skandynawii, miejsca przyjaznego ludziom, bogatego i pełnego wiary w to, że życie jest tak cenne, że nic i nikt nie ma prawa go niszczyć. Okrutne i bezduszne społeczeństwo, a w nim mały chłopiec, Lapończyk, samotny tak bardzo, jak tylko samotne może być niekochane dziecko. I zbrodnia, która nigdy nie miała zostać wykryta.

Mikael Niemi, z pochodzenia Lapończyk, odtworzył zapomniany świat XIX-wiecznej społeczności, zamieszkującej osadę za kołem podbiegunowym. Bieda, powszechny alkoholizm i silna władza czynią z tego miejsca piekło na ziemi. Wszystko dzieje się w imieniu Boga, z Bogiem na ustach, w imię Boże. Tymczasem jedyny prawy człowiek, pastor Lars Læstadius, wie, że Boga w tym podłym miejscu nie ma i nie będzie. Będą za to chciwość, gniew i kłamstwo. A życie ludzkie nigdy nie będzie znaczyło więcej niż kamień przy zakurzonej drodze.

Przy takiej drodze pewnego dnia pastor znajduje dziecko – chłopca, zdziczałego, zawszonego i zagłodzonego malca, któremu nadaje imię i symboliczne człowieczeństwo poprzez wpisanie go do księgi parafialnej. Od tej pory Jussi, bo takie imię przyjmuje dziecko, towarzyszy pastorowi w pieszych wędrówkach, w badaniach lokalnej flory i w poszukiwaniu odpowiedzi na pytania, które zaczynają dręczyć lokalną społeczność. Gdy we wsi zostaje znaleziona zamordowana dziewczyna, a podejrzenie pada na grasującego w okolicy niedźwiedzia, pastor i Jussi wiedzą, że to nie zwierzę jest zabójcą. Mroczny klimat podbiegunowej krainy przynosi lód, który zamraża ludzkie serca i umysły. Strach przed nieznanym zabija przebłyski rozumu, a pieniądze ogłupiają każdego, kto w życiu zaznał jedynie biedy i upokorzenia.

Historia pastora Læstadiusa oparta jest na książce Moje życie nieznanego autora, pierwszym kompletnym opisie życia Samów, mieszkańców dalekiej północnej krainy. Jest też zainspirowana obrazem François-Auguste Biarda, ukazującym przemawiającego do Samów pastora Læstadiusa – człowieka, który w dalekiej Pajali uczył ludzi życia w abstynencji i zgodnie z surowymi zasadami moralnymi. Natchniony kazaniami Milli z Föllinge, propagował odrodzone chrześcijaństwo. Ten botanik i teolog został przedstawiony jako jedyna siła, która podjęła walkę o prawdę w świecie, w którym zło było jedynym prawem.

Niemi prowadzi czytelnika przez świat pełen ludzkiej krzywdy, gdzie matki wybierają alkohol zamiast swoich dzieci, gdzie demony niszczą ludzkie dusze, a strach każe zamykać oczy na każdą niesprawiedliwość. W tym przeklętym miejscu najlepiej milczeć, bo zadawanie pytań może prowadzić do zguby. Jednak ani pastor nie zamierza milczeć, ani Jussi nie chce spokojnie obserwować postępującego zła. Musi więc dojść do konfliktu, który przyniesie ostateczne rozwiązanie.

Surowe krainy północnej Skandynawii od zawsze były doskonałą scenerią dla opowieści o przemocy i dramatach ludzkiego życia. Trygve Gulbranssen w A lasy wiecznie śpiewają, w kultowej sadze o miłości i nieodkupionej winie pokazał, że na Północy nie tylko przyroda jest surowa. Ludzie muszą być tam twardzi i bezwzględni, inaczej zginą. Ocalić ich może jedynie miłość i sprawiedliwość. Czy jednak można znaleźć sprawiedliwość dla niekochanego, głodzonego i bitego dziecka, które nie wie, po co żyje? Czy można znaleźć sprawiedliwość dla człowieka, który zamiast chronić ludzi, krzywdzi ich? Czy można – wreszcie – pokonać przyrodę, która jest sprzymierzeńcem sprawiedliwych i zawsze wskazuje drogę do prawdy?

Ugotować niedźwiedzia to wielowątkowa, przejmująca opowieść o świecie zdominowanym przez zło, w którym jeden człowiek i jego pomocnik wypowiadają walkę wszystkim, w imię sprawiedliwości. Opisując świat Samów, a także obyczaje i codzienność dalekiej Północy, Niemi przywołał ginącą kulturę, która nie pasuje do dzisiejszego wyobrażenia o Skandynawii, ale pozwala inaczej spojrzeć na różnorodność świata, którego wszyscy jesteśmy częścią.

Bardzo polecam.