Recenzja książki: Trafny wybór

Recenzuje: Sławomir Krempa

O nowej powieści Joanne K. Rowling przede wszystkim należy powiedzieć jedno: z pewnością zaskoczy ona czytelników. Po drugie: to – paradoksalnie – zarazem najlepsza i najgorsza książka autorki. Jak to możliwe? 

Opisane w powieści wydarzenia rozpoczynają się od śmierci Barry'ego Fairbrothera, jednego z radnych prowincjonalnego miasteczka Pagford. To właśnie ten człowiek stanowił gwarancję jedności i zgody w miasteczku, to on – pomimo wielu napięć – potrafił sprawić, że Pagford trwało, a jego mieszkańcy nie skakali sobie nawzajem do gardeł. Po śmierci naszego bohatera konflikty pomiędzy mieszkańcami coraz mocniej przybierają na sile. Brak Barry'ego oznacza nie tylko czasowy wakat w radzie miejskiej, który wypełnić mają zapowiadane wybory. To także dla mieszkańców miasteczka okazja do uświadomienia sobie ich własnych braków, małości, ułomności. Czy lukę po radnym uda się wypełnić? Czy ktokolwiek będzie go w stanie zastąpić? 

Joanne K. Rowling sprawnie kreśli portrety kolejnych mieszkańców Pagford. Przybliża czytelnikom ich historie, motywacje, emocje i bolączki. Rowling doskonale bawi się, ironicznie wytykając wady swoich bohaterów, obnażając ich małość, mierność, małostkowość. Poznajemy więc otyłego Howarda Mollisona, radnego, który ma ambicję, by przejąć rolę Barry'ego w radzie i w mieście. Poznajemy jego żonę, Shirley. To właśnie Miles, ich syn, ma ambicje dołączenia do rady. Czy może raczej – bezwolnie realizuje on ambicje swych rodziców, ignorując i raniąc przy tym swą żonę, Samanthę i przywodząc na myśl niemal przykłady "kompleksu Edypa". Poznajemy uczniów i nauczycieli tutejszej szkoły, poznajemy Pagfordzkie elity i mieszkańców wywodzących się z tutejszych społecznych nizin. 

Poznajemy ich bardzo blisko – lecz raczej do nikogo tu nie czujemy szczególnej sympatii. I choć Rowling czasem portrety swoich bohaterów nadmiernie upraszcza, choć niektóre postaci wydają się nieco przerysowane, to trzeba przyznać, pod tym względem to z pewnością najlepsza, najbardziej dojrzała powieść autorki, stojąca o klasę wyżej od bestsellerowego cyklu o Harrym Potterze, w którym bohaterowie uproszczeni byli do bólu, a kierowały nimi głównie emocje bardzo proste, jednoznaczne, w którym cała psychologia postaci sprowadzała się do kilku raczej tanich chwytów. W przypadku Trafnego wyboru to właśnie poznawanie kolejnych bohaterów opowieści sprawia czytelnikowi najwięcej radości – o ile, oczywiście, potrafił on będzie docenić urok tej historii. 

Portrety postaci składają się na pasjonującą opowieść z pogranicza psychologii i socjologii. Na przykładzie społeczności Pagford Rowling ujawnia bowiem wszelkie bolączki niewielkich miasteczek, miasteczek prowincjonalnych, takich samych chyba, niezależnie od długości i szerokości geograficznej, na której leżą. Jest małość prowincjonalnej polityki, jest tutejsze struktura społeczna i społeczne zależności, są też małżeńskie problemy, narkotyki, przemoc, niemożność przełamania materialnych barier, jest seks wśród nastolatków, są szkolne prześladowania, jest wścibstwo i fałsz relacji między sąsiadami. Wszystko to nie są może problemy wagi państwowej, nie są to problemy patetycznie wydumane – są to po prostu prawdziwe problemy ludzi prawdziwych. Do bólu prawdziwych.

Konstrukcji Trafnego wyboru niewiele można właściwie zarzucić. Rowling zastosowała powszechny w przypadku zachodnich twórców literatury popularnej zabieg i podzieliła swą powieść na krótkie cząstki, po czym naprzemiennie poprowadziła w nich wątki poświęcone poszczególnym bohaterom. Trafny wybór porównywać należy jednak jednak raczej z powieścią Stephena Kinga Pod kopułą niż chociażby z „czytadłami” w rodzaju Kodu Leonarda da Vinci. Niestety, porównanie takie dla Rowling nie jest nazbyt korzystne. Stephen King potrafi bowiem, oprócz sportretowania swoich bohaterów, z całym bagażem ich doświadczeń, wad i małostkowości, równolegle opowiadać wciągającą historię, przepleść owe portrety naprawdę wciągającą fabułą. Powieść Rowling czyta się właściwie dla sprawności nakreślenia samych portretów. To one są tu najbardziej porywające, to one składają się na gęstniejącą ze strony na stronę atmosferę, która wprost prosi się o to, by stanowić tło dla mocnego wątku fabularnego. Niestety, takiego wątku, wątku, który porwałby czytelników i zmusił ich do czytania powieści na jednym oddechu, próżno w przypadku Trafnego wyboru szukać. Pod tym względem to powieść najmniej udana w dorobku Rowling. Znów wprost nasuwa się porównanie z jej powieściami dla młodzieży – w przypadku wcześniejszego cyklu Rowling tworzyła fabułę schematyczną, linearną, przywodzącą na myśl grę komputerową (kolejne zadania – questy, realizowane w celu nabycia doświadczenia przed zmierzeniem się ze szczególnie mocnym przeciwnikiem – bossem), może nawet - banalną, ale potrafiła ją „opakować” w taki sposób, by choć na chwilę czytelnika wciągnąć do swojego świata. Tu „magii” fabuły po prostu zabrakło – przynajmniej do ostatnich stron książki, do finału, który rzeczywiście potrafi czytelnika na chwilę porwać.  

„Wielka powieść o małym miasteczku” - czytamy w zapowiedzi tej książki. Niestety, Trafny wybór nie jest powieścią wielką. Nie jest on także wielką literaturą popularną. Nie znaczy to jednak, że nie jest to dobra (może nawet - świetna) proza, z zacięciem psychologicznym i wielkimi portretami wyjątkowo małych ludzi. Trafny wybór to lektura warta poświęconego jej czasu. To powieść o wielkim potencjale. To książka, która udowadnia, że „wszelkie pogłoski o śmierci autorki okazały się mocno przesadzone”. Joanne K. Rowling „po erze Pottera” nadal potrafi pisać. I – prawdopodobnie – najlepsze powieści ma wciąż jeszcze przed sobą.