Recenzja książki: Siostry z Auschwitz
Recenzuje: Danuta Szelejewska
Trudny czas wojennej zawieruchy wymagał od ludzi poświęcenia, samozaparcia, cierpliwości oraz wiary w szczęśliwe zakończenie. Książka Siostry z Auschwitz to przejmująca opowieść o niezłomności tych, którzy narażając życie własne i swoich rodzin, odważnie przeciwstawiali się okupantowi.
W usytuowanym na wzgórzu pod Amsterdamem „Wysokim Gnieździe” (ukryty za drzewami dom niczym z bajki) dwie żydowskie siostry (Marianne „Janny” Brandes-Brilleslijper i Rebekka „Lien” Rebling-Brilleslijper) stworzyły nielegalne gospodarstwo domowe – jedno z największych w Holandii miejsc schronienia dla prześladowanych oraz prężnie działający ośrodek ruchu oporu, gdzie dla ukrywających się (ponad dwadzieścia osób) każdy kolejny dzień był dniem odzyskanym. Odczuwając potrzebę niesienia pomocy potrzebującym, Janny i Lien zdawały się nie myśleć o czyhającym na każdym kroku niebezpieczeństwie: aktywnie działały (łącznie z fałszowaniem dowodów osobistych, kart reglamentacyjnych i bonów żywnościowych), poświęcały się, pokonywały niezliczone przeciwności nie dla siebie, lecz dla tych, których chroniły przed nazistowskim terrorem. Gdy jednak „Wysokie Gniazdo” zostało zdradzone i na teren posiadłości wdarli się najeźdźcy, życie dalej potoczyło się nie tak, jak toczyć się powinno.
Przeżycia sióstr Brilleslijper posłużyły Roxanie van Iperen do napisania wzruszającej opowieści, w której przeżycia więźniów i świadków (ich krótkie biogramy zamieszczone zostały w końcowym rozdziale Po Wysokim Gnieździe) przeplatają wspomnienia dotyczące wydarzeń sprzed wybuchu wojny (dzieciństwo i młodość sióstr, kontekst I wojny światowej, początek wielkiego dzieła, jakim stało się „Wysokie Gniazdo”), trudów życia podczas okupacji hitlerowskiej (codzienność w „Wysokim Gnieździe”, działalność w ruchu oporu, bieda, nękania ze strony gestapo, wdzierające się w przestrzeń powietrzną eskadry Luftwaffe, pociągi pancerne, bydlęce wagony z tłoczącymi się w nich tysiącami więźniów, ale i wzajemna miłość oraz bezinteresowna pomoc udzielana potrzebującym), aresztowania i pobytów w obozach (bunkier przesłuchań, Westerbork, Auschwitz, Bergen-Belsen) oraz życia po zakończeniu wojny (droga powrotna do domu).
Książka Siostry z Auschwitz opowiada o poświęceniu i odwadze, o nigdy nie gasnącej nadziei, sile potrzebnej do przetrwania oraz miłości silniejszej od śmierci, o panice i tęsknocie za bliskimi, o trudnych wyborach, marzeniach (bez myśli o wojnie) oraz planach na przyszłość. Przedstawiona na łamach Sióstr... historia podaje szczegóły dotyczące losu holenderskich Żydów: skrupulatnie zorganizowana rejestracja, izolacja od reszty społeczeństwa, ataki na dzielnice żydowskie i odcięcie ich od reszty Amsterdamu wysokimi ogrodzeniami, bójki na ulicach, coraz bardziej rozpowszechniająca się przemoc, łapanki, wywozy do obozów koncentracyjnych, ale również wezwania do strajków i solidarności z Żydami, wybuch strajku lutowego (pierwszy i jedyny w okupowanej Europie masowy protest w odpowiedzi na niemiecką politykę represji wobec Żydów, będący skutkiem aresztowania 425 Żydów z Amsterdamu i Rotterdamu). Są w tekście przejmujące fakty historyczne, daty, nazwiska, liczby, urywki przemówień, wezwań, apeli, ulotek i ogłoszeń, fragmenty dokumentów, teksty piosenek, wspomnienia. Zwroty niemieckie przetłumaczono w przypisach na język polski. Pomocą służą przypisy wyjaśniające oraz obszerne Źródła (dokumenty osobiste i wywiady, archiwa i strony internetowe, książki, artykuły, czasopisma, gazety). Całość uzupełniają pochodzące z wielu źródeł czarno-białe zdjęcia. Motyw biało-niebieskich pasów i drutu kolczastego na zewnętrznych stronach okładki dopasowany został do trudnej sytuacji tych, którzy na każdym kroku pozbawiani byli godności.
Publikacja Wydawnictwa Marginesy jest jak najbardziej potrzebna: niech jej lektura pobudzi do refleksji, a trudna historia zapadnie w pamięć kolejnych pokoleń.
